Beloftes van een metaverse

Complexe maatschappelijke opgaves waar gemeentes zich voor gesteld zien, vragen om technologie die complexiteit hanteerbaar maakt. Het liefst een technologie die mensen in staat stelt om creatieve oplossingen te vinden en te toetsen. Welke kansen biedt metaverse?

“De vraag die mij het meest wordt gesteld is wat metaverse nu precies inhoudt,” zegt Edwin Fennema, die als ontwerper van digitaal leven verbonden is aan Centric. “Het begrip wordt voor van alles gebruikt. Van een 3D-filmpje tot een versie-3 van het internet en van een VR-game tot een Facebook uitvinding.” Maar metaverse is eerder een construct dan een sluitend te definiëren ding, glimlacht de auteur van Metaverse Management (verwacht in 2023).  “Zie het als een soort ‘digital mode of existence’, oftewel een nieuwe, parallelle bestaanswijze. Het is dan misschien ook beter om te vragen wat we van metaverse gaan maken dan te willen weten wat het nu is. Een bestaanswijze vorm je immers stap-voor-stap zelf.”

Een tweede leven?

Velen herinneren zich waarschijnlijk nog Second Life. Een virtuele wereld die pakweg twintig jaar geleden veel nieuwsgierigheid opwekte en waarin de gemeente Zoetermeer zelfs als eerste een eigen stadhuis neerzette. Het beloofde tweede leven kwam echter nooit van de grond en de gemeente sloot, twee jaar na de opening, de deuren weer. Fennema: “In Second Life gebeurde van alles, soms heel leuk, soms minder aangenaam. Het maakte in elk geval een ding duidelijk: de governance van een sociale, virtuele wereld moet je heel goed regelen als je de kansen ervan echt wilt benutten. Governance is denk ik een belangrijke randvoorwaarde voor succes, ook voor metaverse.”

Over metaverse

Metaverse is dus in elk geval gereguleerd, vertelt hij. Een virtueel bestaande plek, compleet en rijk, die bedoeld is om inwoners een extra bestaan te bieden. Gezamenlijk en naast hun leven in de fysieke wereld. Afhankelijk van wat de (lokale) overheid ermee wil, kan het een exacte kopie zijn van de echte wereld. Maar kan het ook een fantasiewereld zijn, waarin andere mogelijkheden bestaan dan in de echte wereld. Metaverse en fysieke wereld blijven daarbij overigens wel met elkaar verbonden. Via identificatie en data-uitwisseling bijvoorbeeld, maar ook via bijvoorbeeld augmented reality, waarmee metaverse-elementen in de fysieke wereld zichtbaar en interactief aanwezig kunnen zijn.

Activiteiten

Metaverse heeft als basis een 3D virtuele (onder)grond, bebouwing, inrichting en infra. Met dag, met nacht, met natuurlijke cycli en met weer en tijd. En verder een enorm aantal functies om een virtueel, parallel leven te kunnen leiden: met ontmoeting, zorg, creativiteit, gesprek, werk, vergadering, beleving, onderwijs, ontspanning, commercie, samenwerking, consumptie, ervaringen, bouw, bezit en participatie. Ingebed in een decentrale economie en een transparante structuur. En met wetgeving op het snijvlak van de fysieke wereld en een digitale versie daarvan. Technologie die overigens allemaal al - los van elkaar - in volle ontwikkeling is, vertelt Fennema.

Bewoners

Wat kan een (lokale) samenleving in of met metaverse? Om die vraag te beantwoorden moeten we de samenleving in metaverse iets nauwkeuriger duiden, zegt Fennema. Die bestaat naast de 3D-omgeving en haar instituties namelijk uit meerdere soorten inwoners. Er zijn ‘metamensen’ van vlees en bloed, die in metaverse een eigen grafische representatie gebruiken, maar ook een relatief grote groep ‘metawoners’: virtueel levende mensen, dieren, planten en organismen die alleen een digitaal leven hebben. Hun aanwezigheid en de kunstmatige intelligentie die ze meekrijgen maakt dat zich binnen metaverse nieuwe, waardevolle, dienstverlenende functies kunnen ontwikkelen. Met name de doelgerichte vormen van sociale wisselwerking tussen metamensen en metawoners is daarmee een eerste belofte van metaverse.

Digital twins

Een andere belofte wordt gevormd door nieuwe functies van digital twins. Dit begrip staat in de context van metaverse voor data gestuurde kopieën van een fysieke omgeving, waarin scenario’s en simulaties van de toekomst worden uitgewerkt. “In de context van omgevingsplannen, mobiliteit, nieuwbouw en kwaliteit van leven is dit bijvoorbeeld heel aantrekkelijk om oplossingen te vinden die je anders nooit zou bedenken,” zegt Fennema. “Het biedt een uitgelezen mogelijkheid om tot een betere, gemeenschappelijke invulling van beleid te komen”.

Sociale cohesie en begeleiding op maat

Wat kan een gemeente concreet met een eerste virtuele stap? Fennema geeft een paar voorbeelden. Natuurlijk kun je er een virtueel aanspreekpunt creëren voor levering van traditionele, gemeentelijke diensten. Dat geldt ook voor virtuele versies van een school, een kerk, een bibliotheek of een medisch centrum. Allemaal mogelijkheden waar metamensen en metawoners elkaar kunnen helpen en aanvullen. “Maar het gaat verder. Waar een-op-een ontmoeting met anderen in een fysieke wereld steeds lastiger is, is het in metaverse juist heel eenvoudig.” Dat kan een open karakter hebben, maar ook een gestuurd karakter, bijvoorbeeld bij maatschappelijke begeleiding en coaching van inwoners, naast de bestaande processen in de fysieke wereld. En waar dat in de fysieke wereld onder druk staat door een tekort aan budget en mensen, is schaalbaarheid van zulke dingen nu juist de kracht van metaverse, vertelt Fennema. “Dat biedt veel mogelijkheden voor maatschappelijke ondersteuning, individuele begeleiding en bijvoorbeeld ook onderwijs.”

Governance

Voor het opbouwen van de eerste stappen in een lokale versie van metaverse is betrokkenheid nodig van een gemeente zelf. Als opdrachtgever, maar ook als inrichter van de governance. Hoe zorg je voor legitimiteit en borging van onze waarden in zo’n virtuele, bijna geheel parallelle versie van een gemeentelijke samenleving? Metaverse zet je niet aan of uit, maar bestaat als zelfdragend netwerk, dus het is belangrijk dat er permanent wetten en regels gelden die we in de fysieke samenleving ook waarderen. Belangrijke randvoorwaarde hierbij is dat metaverse geen anonieme inwoners kent en dat handhaving van wetten en regels een andere, meer effectieve vorm kan hebben. “Dit is het terrein van de fysieke overheid als wetgever en de virtuele overheid als handhaver,” denkt Fennema, die met name de governance paragraaf als een van de belangrijkste onderdelen ziet van een ‘metaverse voor gemeentes’.

Begin met metaverse

Metaverse als complete virtuele gemeente is niet snel gebouwd. Fennema: “Daarin zijn al snel vijfhonderd tot duizend technische componenten verwerkt. Ik adviseer dan ook om te beginnen met een klein oppervlak waarin je bijvoorbeeld één maatschappelijke opgave zou willen aanpakken. Een virtuele buurt, met enkele honderden enthousiaste metamensen en minstens evenzoveel metawoners. Daar kun je mee leren en experimenteren. Van daaruit bouw je het in 5 tot 10 jaar uit tot iets veel groters.”
Centric hoopt dit jaar op die manier met een vijftal gemeenten te experimenteren met het bouwen van een stukje metaverse. “Wij plaatsen de plattegrond met de piketpaaltjes voor de wegen, het groen en de plekken voor wonen, kantoren en winkels. Daarna bouwen we, met de gemeente en onze partners, de zaken op die het beste passen bij de opgave. Dit zal vervolgens stapsgewijs kunnen doorgroeien”. Fennema besluit: “Als we ontdekken dat dingen goed werken in metaverse, dan stemt dat tot nadenken over onze aanpak in de echte wereld. Een boeiend vooruitzicht!”

‘Metaverse Management’ (H.L. van Boven en E.W. Fennema) verschijnt in de loop van 2023 in de boekhandel en bij managementboek.nl.