Maakt veelvuldig gebruik van AI ambtenaren dommer?

Bijna alle gemeenten willen ‘iets’ met AI en steeds meer overheden vinden concrete use-cases voor het gebruik van generatieve AI. Welke invloed heeft AI op de gebruiker? Maakt ‘slimme’ technologie ambtenaren op termijn dommer?

Haast iedereen doet iets met AI

Vrijwel alle gemeenten willen meer gebruik gaan maken van kunstmatige intelligentie (AI), blijkt uit een onderzoek dat Binnenlands Bestuur in september publiceerde. Twee derde van de 85 gemeentesecretarissen die de enquête invulden, heeft hoge verwachtingen van AI. Zij scharen zich achter de stelling ‘AI is een gamechanger voor zowel de gemeentelijke organisatie als de samenleving’. Bijna alle gemeenten gebruiken AI en er is geen enkele gemeente níet van plan om er in de toekomst meer mee te doen. Ze vinden ook steeds vaker usecases, zoals het gebruik van een chatbot.

Er is al veel geschreven over de vraag of overheden het gebruik van generatieve AI moeten verbieden, gezien alle uitdagingen van generatieve AI omtrent gegevensbescherming, of dat overheden medewerkers juist moeten leren hoe ze effectief met AI aan de slag gaan. Eén vraag komt nog onvoldoende aan bod: hoe verandert het gebruik van generatieve AI de gebruiker?

Uitbesteden van denkwerk

Dat we schrijfwerk niet meer zelf doen, maar aan een AI-tool overlaten, valt te zien als het uitbesteden van cognitieve taken aan technologie. Dat doen we overigens al veel langer. We besteden navigeren uit aan tools als Google Maps en andere GPS-systemen.

Wat blijkt? Na verloop van tijd worden we afhankelijk van technologische ondersteuning. Daarom kunnen we dankzij de komst van gps-systemen nu zelf minder goed de weg vinden: ons gevoel voor richting gaat erdoor achteruit. Beheersing van spelling en grammatica besteden we uit aan autocorrect in Word en WhatsApp. Dankzij dit soort autocorrectie-tools schrijven we minder vaak foutloze teksten.

Het is een interessante, historische constante: hoe beter de technologische oplossing, hoe afhankelijker de gebruiker ervan wordt. Accountants in de VS gebruiken beslissingsondersteunende software die ze helpt om bedrijven te auditen. Het zorgt ervoor dat het werk sneller verloopt, maar er zijn aanwijzingen dat naarmate de software meer kan, de accountants minder kunnen.

Die vlieger (no pun intended) gaat ook op voor piloten. Piloten zijn elke vlucht nog slechts twee tot vier minuten actief betrokken bij het aansturen van een vliegtuig, de rest van de tijd monitoren ze de computers in de cockpit. Daardoor kunnen ze zelf steeds minder goed vliegen. Dat er steeds minder vliegongevallen zijn, komt niet doordat piloten beter vliegen, maar doordat software steeds beter wordt.

Minder geoefend in schrijven 

Maar komen ambtenaren ook tot beter beleid doordat de software steeds beter wordt? En wat doet dat met die ambtenaren zelf? Als ambtenaren een tool gebruiken die op commando teksten voor ze produceert, dan bestaat het risico dat ze minder goed worden in schrijven, want ze raken er minder geoefend in. De vraag is of dat problematisch is. Tot dusver overleeft de mens ook met minder gevoel voor richting en grammatica dan pakweg tien jaar geleden.

De één zegt: schrijven is een overbodige skill, die prima valt te automatiseren. Hoe lang is schrijven überhaupt nodig? Over tien jaar stuur je misschien wel een spraakbericht in plaats van een zakelijke email. De ander zegt: schrijven helpt ons om te reflecteren op onze gedachten. Letterlijk. Eerst zit een gedachte in het hoofd, daarna staat op het papier, waardoor er een tweede blik op geworpen kan worden. Zo vallen gedachten te ordenen, aan te scherpen en te verdiepen. Schrijven oefent ons in kritisch denken.

Hoe vaker je kritisch denken oefent, hoe beter je erin wordt. Kritisch denken is nou precies zo’n vaardigheid waarvan je hoopt dat je collega’s er heel erg goed in worden (en blijven). De vraag is of we dankzij de ChatGPT’s van deze wereld niet afstevenen op een wereld zoals die in de film Her - vol luie, volgevreten en domme mensen. Oefenen we nog in burgerschap, kritisch denken of medemenselijkheid als een chatbot veel vormen van denkwerk overbodig maakt?

Om Louis van Gaal te parafraseren: wordt die technologie nou zo intelligent of worden wij nou zo dom?