Vinger aan de pols met data

Acht Achterhoekse gemeenten hebben hun datakracht gebundeld in Datalab GO, dat nauw samenwerkt met het CBS. Het leidt tot beter inzicht. Zo kunnen gemeenten hun beleid aanpassen en waar nodig sneller ingrijpen.

Sinds kort verzamelen en analyseren acht Achterhoekse gemeenten in Datalab GO (Gelderland Oost) gezamenlijk data. Dat heeft bruikbare inzichten opgeleverd, bijvoorbeeld over de gevolgen van corona. ‘We kregen al vroeg zicht op het aantal faillissementen. Dat bleek gelukkig lager dan verwacht, al blijven we die cijfers goed in de gaten houden’, illustreert manager Lisanne Verkuil bij Datalab GO. Op een ander terrein, de psychische gezondheid van jongeren, leidden data tot gemeentelijke actie. Onder sommige groepen jongeren nam de waardering voor het leven af, bleek uit een coronapeiling van de GGD. Ze voelden zich eenzaam en ontbeerden fut om dingen te ondernemen met vrienden.

‘De gemeente Winterswijk heeft naar aanleiding van deze resultaten besloten om te investeren in jongerenhonken’, vertelt Verkuil. ‘Er werden spullen aangeschaft om de jongeren weer in met elkaar in verbinding te laten komen; computerspelletjes, maar ook een set kaarten met vragen over het leven, die veel werd gebruikt en erg werd gewaardeerd.’ Met behulp van databronnen van het CBS bracht Datalab GO in kaart welke jongeren mogelijk extra geraakt werden door corona, zoals voortijdige schoolverlaters, en kinderen die opgroeien in arme gezinnen en statushouders.

Papieren plan

De datasamenwerking startte in 2020, toen een stel gemeentesecretarissen in de Achterhoek de koppen bij elkaar stak. Zou het, met het oog op gedeelde maatschappelijke opgaven, mogelijk zijn om datagedreven werken samen te organiseren? Een jaar later kwam het papieren plan tot leven. In Datalab GO (Gelderland Oost) participeren Oude IJsselstreek, Oost Gelre, Winterswijk, Bronckhorst, Berkelland, Lochem, Aalten en Doetinchem. ‘We doen ons voordeel met de beschikbaarheid van data, binnen de grenzen van de AVG’, zegt burgemeester Mark Boumans van Doetinchem. ‘We kunnen middelen gerichter inzetten en betere ondersteuning bieden waar nodig. Effecten van ons beleid zien we terug in data. Door samen te werken bundelen we onze krachten en kunnen we sneller stappen zetten.’

Volgens manager Verkuil heeft Datalab GO daarnaast een tweede functie. ‘Door het organiseren van leergangen en webinars vergroten we de kennis van gemeenten over werken met data. Binnen gemeenten is veel informatie beschikbaar waarmee je kunt sturen, bijvoorbeeld op het gebied van dienstverlening en HR.’ Ze vult aan dat Datalab GO het datagedreven werken niet op al deze gebieden overneemt.

Bij Datalab GO (7 fte) werken onderzoekers, data-analisten, een communicatiemedewerker en een data-engineer. Het datalab levert dashboards over drie gemeenschappelijke thema’s: corona-impact, de groene leefomgeving en ondermijning. Sinds de start werkt het datalab samen met het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS).

Het CBS helpt vaker gemeenten met datagedreven werken, maar een intensieve samenwerking waarbij ze als gelijkwaardige partners samen onderzoek doen, is nieuw volgens Jaap Jansen, Coördinator Regionale Datacenters Oost-Nederland bij het CBS. ‘Vaak nemen gemeenten maatwerk van ons af, maar het doel van regionale samenwerking is ook om een stukje datavolwassenheid te brengen bij die organisaties’, zegt hij. ‘Dat zie je duidelijk bij Datalab GO.’

Gevonden

‘Voor elk thema dat we onderzoeken hebben we een klankbordgroep met een vertegenwoordiger per gemeente, die vragen aandraagt uit de praktijk’, vertelt Verkuil. ‘Het CBS schoof aan omdat zij goed weten welke data beschikbaar zijn en hoe we daarmee snel een eerste dashboard kunnen opleveren.’

‘Normaal leveren we vaak tabellen met cijfers op, waarmee de gemeente zelfstandig verdergaat’, vervolgt Jansen. ‘Maar in dit geval zaten we wekelijks bij het teamoverleg en werkten we mee aan de implementatie van de gegevens in een Power BI dashboard. Je kunt wel zeggen dat we elkaar gevonden hebben.’

Op verzoek van het Directeuren Netwerk Achterhoek buigt Datalab GO zich ook over de klimaatbestendige groene leefomgeving. De data-analyses en rapportages worden overgenomen in diverse beleidsstukken, bijvoorbeeld over de afstand tot groen voor verkoeling of zicht op bomen vanuit de woning.

Het derde gemeenschappelijke thema is ondermijning, criminaliteit en overlast. Via de rapportages en analyses van de dataonderzoekers vinden openbare politiedata hun weg naar integrale veiligheidsplannen van de gemeenten. In combinatie met de veiligheidsmonitor van het CBS en I&O Research levert dat een onderbouwing op van de veiligheidsaanpak van gemeenten. ‘We krijgen onder andere een beeld bij de politie van niet-gemelde misdrijven en overlast’, vertelt burgemeester Annette Bronsvoort van Oost Gelre. ‘Zo kunnen we een vergelijking maken tussen meldingen bij de politie en het veiligheidsgevoel van inwoners en we ontvangen informatie over de context waarbinnen zaken plaatsvinden, zoals de sociale cohesie.’

Behoorlijk breed

Datalab GO behandelt ook vragen van individuele gemeenten. Zo wilde de gemeente Oude IJsselstreek de sociaaleconomische effecten van nieuwbouw onderzoeken ‘Dat is behoorlijk breed’, zegt Jansen. ‘Dus hebben we met de gemeente meegedacht wat ze precies wilde weten. Het bleek te gaan om het effect dat de nieuwbouw zou hebben op de behoefte aan voorzieningen. We gaven ze handvatten om het onderzoek uit te voeren, waarbij we samen met Datalab GO zowel CBS-bronnen als andere bronnen in kaart brachten.’

Enkele medewerkers hebben inmiddels toegang tot de microdata-omgeving van het CBS. ‘We oefenen in die omgeving bijvoorbeeld met het herhaalonderzoek naar de impact van corona’, vertelt Verkuil. ‘De scope van het onderzoek is al helder, het CBS kan de databronnen klaarzetten die het de vorige keer heeft gebruikt en wij kunnen voor het eerst zelf aan de slag.’ In de toekomst wil Datalab GO per vraagstuk afwegen of een maatwerkopdracht voor het CBS nodig is of dat het zelf aan de slag kan, al dan niet met ondersteuning van het CBS. Datalab GO blijft in elk geval vier jaar bestaan, dat wordt langer als de gemeenten tevreden blijven. Het CBS heeft veel baat bij de verbintenis, vertelt Jansen. ‘Door de nauwe samenwerking krijgen wij meer inzicht in wat er leeft aan vraagstukken in rurale gemeenten. Dat is voor het CBS ontzettend waardevol.’

Beter weten wat er leeft in de regio is ook voor de Achterhoekse gemeenten zelf een belangrijke reden om te participeren in Datalab GO. Één manier om daarachter te komen is inventariseren welke onderzoeken de deelnemende gemeenten uitbesteden. Als daar overlap inzit, is het wellicht verstandig om gezamenlijk onderzoek uit te besteden of om Datalab GO het onderzoek te laten doen. Hetzelfde geldt voor data-inkoop. Zo gaan de gemeenten gezamenlijk data van de Nationale Databank voor Flora en Fauna (NDFF) inkopen. Dat is niet alleen efficiënter, maar ook interessanter, omdat ze daarmee regionale analyses kunnen maken. Verkuil: ‘Biodiversiteit stopt niet bij de gemeentegrens.’