Ook ambtenaar aanspreekbaar op lobbyverbod

De verantwoordelijkheid voor naleving van het lobbyverbod voor gewezen bewindspersonen ligt bij die voormalige bewindspersonen. Zij kunnen hierop zo nodig publiekelijk worden aangesproken. ‘Dit neemt niet weg dat ook ambtenaren zich aan het beleid moeten houden en daarop aanspreekbaar zijn.’

Ontheffing
De onlangs ingestelde verbreding van het lobbyverbod voor gewezen bewindspersonen was voor Kamerleden Pieter Omtzigt en Laurens Dassen (Volt) reden om vragen te stellen over de adviserende rol van de secretaris-generaal (SG) en een onafhankelijke commissie over lobbywerkzaamheden. Het lobbyverbod voor het beleidsterrein van het eigen ministerie werd uitgebreid met de aanpalende beleidsterreinen waarmee de gewezen bewindspersoon tijdens het ambt actieve bemoeienis heeft gehad. De SG van het ministerie kon en kan, als er aanleiding toe bestaat, in voorkomende gevallen ontheffing van het lobbyverbod verlenen en een onafhankelijke commissie kan hierover adviseren.

Gezagsrelatie
In beantwoording van de vragen van Omtzigt en Dassen over op basis van welke voorwaarden de SG die ontheffing kan verlenen, valt demissionair minister Ollongren van BZK terug op haar Kamerbrief. Factoren die kunnen worden meegewogen, zijn bijvoorbeeld: duur van het uitoefenen van de functie van bewindspersoon (en daarmee de gezags­relatie), mate van nabijheid van het beleidsterrein, de tijd die verstreken is, de kring van contactpersonen, de aard van de nieuwe werkkring (commercieel of semipublieke sector) en de functie. ‘Daarbij geldt dat openheid over het contact kan bijdragen aan het mitigeren van mogelijke risico’s.’

Wetswijziging
Verder wijst Ollongren desgevraagd op het voornemen om de adviestaken van de onafhankelijke commissie bij het Adviescollege rechtspositie politieke ambtsdragers te beleggen. Daarvoor moet de Wet adviescollege rechtspositie politieke ambtsdragers worden gewijzigd en ‘in dat wetsvoorstel zal de aanpassing van de taak- en samenstelling van de onafhankelijke adviescommissie nader worden geregeld’. Een wettelijke regeling heeft als consequentie dat een volgend kabinet zich hierover nog moet buigen. ‘Het kabinet stelt het onafhankelijke adviescollege in en benoemt de leden.’

Geen ‘zwart-wit benadering’
Er is gekozen voor de vorm van advisering, ‘omdat integriteitsvraagstukken zich niet altijd lenen voor een zwart-wit benadering’. ‘In het geval van een afkoelperiode na het ambt van bewindspersoon is het kabinet van mening dat in een specifieke casus verschillende afwegingen aan de orde kunnen zijn zoals de weloverwogen mogelijkheid om na het ambt de maatschappelijke loopbaan te vervolgen. Een adviescommissie kan die afweging in een advies in een specifiek geval maken.’

Ambtenaar aanspreekbaar
Omtzigt en Dassen willen graag dat de minister de toezegging doet dat de verantwoordelijkheid van naleving van de maatregelen bij de bewindspersonen en niet bij de ambtenaren ligt, ‘zoals nu conform de Gedragscode Integriteit Rijk het geval is’. Ook willen ze weten op basis van welke grond de SG kan oordelen dat een ontheffing onder voorwaarden niet bezwaarlijk is. Ollongren stelt dat de primaire verantwoordelijkheid voor naleving van het lobbyverbod bij voormalige bewindspersonen ligt die hierop ‘zo nodig publiekelijk kunnen worden aangesproken’. ‘Dit neemt niet weg dat ook ambtenaren zich aan het beleid moeten houden en daarop aanspreekbaar zijn.’ De politieke eindverantwoordelijkheid voor het handelen en nalaten door ambtenaren ligt in zijn algemeenheid dan wel weer bij de bewindspersoon waarvoor de betreffende ambtenaar werkzaam is.

Draaideurverbod
Eind november deed minister Ollongren naast de verbreding van het lobbyverbod nog twee nieuwe voorstellen voor het integriteitsbeleid gewezen bewindspersonen: het draaideurverbod en een afkoelperiode van twee jaar met verplicht advies over de toelaatbaarheid van een vervolgfunctie. Het draaideurverbod houdt in dat gewezen bewindspersonen twee jaar lang niet bij hun voormalige ministerie in dienst mogen treden na afloop van hun ambtstermijn. Ook mogen zij geen betaalde, commerciële opdrachten bij hun voormalige ministerie aanvaarden. Ook hierover kan de SG een ontheffing verlenen en, net als de gewezen bewindspersonen, advies vragen aan de onafhankelijke commissie.

GRECO
De Groep Staten tegen Corruptie van de Raad van Europa (GRECO) heeft niet geadviseerd tot het instellen van het draaideurverbod’, aldus Ollongren. ‘Maar het kabinet acht deze maatregel een passend onderdeel van het pakket integriteitsbeleid gewezen bewindspersonen.’ Zij zal over deze maatregel rapporteren in haar voortgangsverslag, zodat de GRECO er in het nalevingsverslag over kan oordelen. GRECO deed in 2019 zestien aanbevelingen aan Nederland ter bevordering van de aanpak van corruptie.

Verplicht lobbyregister
Een daarvan was het invoeren van regels en richtsnoeren over omgang van bewindspersonen en ambtelijke top met derden en lobbyisten en het vergroten van de transparantie over hun contacten en de daarmee besproken onderwerpen. Omtzigt en Dassen willen weten of de minister de aangenomen motie-Dassen over een verplicht lobbyregister voor bewindspersonen en de ambtelijke top (met daaraan gekoppeld een effectief en onafhankelijk toezicht- en handhavingsmechanisme) gaat uitvoeren.

Gedragscode
Ollongren wijst erop dat de GRECO ook aanbevelingen heeft gedaan over het integriteitsbeleid tijdens het ambt van bewindspersoon, ‘zoals de aanbeveling om een gedragscode te ontwikkelen die onder meer ziet op contacten met derden (lobbyisten)’. ‘De concrete uitwerking van de GRECO-aanbevelingen voor het integriteits­beleid tijdens het ambt van bewindspersoon wordt, omwille van de internalisatie en het eigenaarschap, aan het nieuwe kabinet gelaten.’ Bij het opstellen van deze gedragscode zal het afdwingbaar maken en het sanctioneren van de gedrags­code en de genoemde motie-Dassen worden betrokken.