‘Je kunt niet iedere boa een wapenstok geven’

Niet iedere handhaver/boa kan omgaan met geweldsmiddelen. Hun persoonlijkheid kan hen in de weg zitten. Dat zegt oud-politieman en huidig trainer en adviseur veiligheid Michiel Jansen die voor geweldsmiddelen voor boa’s is, maar afgewogen. ‘Je moet wel duidelijk maken dat er niet te sollen valt met de handhaver. De mond is en blijft het belangrijkste wapen. En dat betekent: trainen.’

Wat is uw achtergrond?
‘Ik heb dertig jaar bij de politie gewerkt en ben de laatste elf jaar actief als trainer/adviseur bij Factor Veiligheid en Segment op dit veld. Ik ben steeds meer in contact met gemeentelijk handhaving en krijg soortgelijke vragen als bij politie. Zaken die tien jaar geleden actueel waren bij de politie, zijn dat nu bij de handhavers.  We moeten ze meer professionaliseren en  begeleiden bij het toepassen van slimme concepten, waar de politie meer ervaring mee heeft. Informatiegestuurde handhaving biedt bijvoorbeeld concrete handvatten. De politie begon vijftien jaar geleden met informatiegestuurd politiewerk. Een parallel is dat er nu ook bij boa’s de wens is om meer gebiedsgericht te werken. De wijkboa’s in bijvoorbeeld Utrecht zijn vergelijkbaar met wijkagenten. Een derde parallel zie je bijvoorbeeld in het feit dat boa’s vaak naar dezelfde afvalpunten gaan. Het feit dat daar afval ligt heeft oorzaken. Je moet ze in staat stellen aan de voorkant van afvalprobleem te komen. Dat heet probleemgericht werken.’

Wat vind je van de huidige discussie over boa’s en geweldsmiddelen?
‘Ik snap de discussie wel. Het is een principiële discussie. Het geweldsmonopolie is een belangrijk thema. Het is niet fair om gemeentelijke handhavers te vragen nadrukkelijk op straat aanwezig te zijn, aanspreekbaar te zijn, zelf aan te spreken en het gezag te vertegenwoordigen en ze dan niet de middelen te geven. Dat moet je wel doen, anders is het niet in balans. Als je in de situatie komt om iemand aan te spreken, maak je soms onbewust de afweging: kan ik dit aan? Als je die middelen hebt, hoef je ze niet te gebruiken, maar als je ze nodig hebt, dan heb je ze. Je moet bewapend zijn. Je moet waken voor te snel gebruik. Een programma weerbaarheid maakt politiemensen sterker, fitter en mentaal stevig. Dat wens ik handhavers ook toe. Je moet niet vergeten dat een deel is gegroeid uit Melkertbanen en stadswachten. Hun imago is nu beter, maar ze mogen nog meer een gezonde stevigheid en gezag uitstralen De mond is dan nog steeds het belangrijkste eerste wapen. En dat betekent: blijven trainen van hun communicatieve vaardigheden en investeren in de mentale kracht.’

We zouden boa’s eerst zwaarder moeten opleiden voor we ze meer geweldsmiddelen te geven?
‘Ja, daar moeten de mensen zeker voor opgeleid worden en ook jaarlijks in getraind worden. Het mag niet zo zijn dat ze zonder de goede voorbereiding en opleiding met een wapenstok naar buiten gaan. Ze moeten goed weten hoe met een wapenstok om te gaan en welke schade verkeerd gebruik kan opleveren. Maar opleiden alleen is niet voldoende. De organisatie moet ook nagaan wie geschikt is om met een wapenstok op pad te gaan. Ook al heeft de driehoek straks besloten dat boa’s in een bepaald gebied van een wapenstok voorzien mogen worden, dan nog hoop ik dat niet alle boa’s een wapenstok krijgen. Men dient ook kritisch te kijken wie wel en wie niet.’
 
Wie zouden die middelen dan niet moeten krijgen?
‘Dan kom ik weer op mentale weerbaarheid. Mensen met een kort lontje. Mensen die niet snappen dat ze op hun uniform worden aangesproken en die de zaak te snel laten escaleren. Ik sprak een teamchef in een grote stad die driekwart van de boa’s nu geschikt vindt om hen met een wapenstok uit te rusten. Maar als handhaving moet je wel reëel zijn: je kunt niet iedereen met een wapenstok wegsturen, want sommigen hebben een persoonlijkheid die daar minder geschikt voor is. In de taakuitvoering moet je dus bepalen wie je er wel en niet mee uitrust.’

En daarnaast dus trainen.
‘Ja, ik vind dat als je handhavers geweldsmiddelen geeft, je ze daar ook voldoende in moet trainen. Een aantal dingen zijn niet te trainen. Daarom stel je aan de voorkant de vraag: als de driehoek de wapenstok geeft, dan niet automatisch aan allemaal. Kijk als organisatie naar mentale weerbaarheid en stevigheid van de mensen. Een klein deel voldoet daar niet aan. Ik vertrouw erop dat de praktijk er zo mee omgaat. Maar niet zonder training. Dat is niet verstandig. Het gaat om maatwerk. Je kunt trainen op hoe je situaties kunt de-escaleren. Je kunt agressietrainingen volgen. Voor sommigen is dat te lastig. Die kun je dan wel laten handhaven, maar met een andere taak.’

Hebben handhavers die mogelijkheid nu dan nog niet?
‘Agressietrainingen hebben ze wel, maar die zijn niet toegespitst op zwaardere middelen, zoals de wapenstok, en je moet dat ook onderhouden. Je moet het een plek geven in de basis. Nu komen mensen binnen via een mbo-3 opleiding. Die hebben op straat zwaardere mensen naast zich nodig die hen kunnen coachen en meerijden naar een melding. Een senior met mbo-4 opleiding, gespitst op de breedte van het vak. Die heeft zijn competenties verder getraind, kan afstandelijker kijken naar situaties en analyseren vanuit verschillende perspectieven:  waarom is hier een afvalprobleem? Het gaat om samenwerken en coachen.’

Wat zou jouw voorstel zijn wat betreft de geweldsmiddelen?
‘Ik vind het mooi dat de minister in overleg met de bonden heeft besloten dat er een wapenstok kan komen, er verder onderzoek komt naar pepperspray en de driehoek aan zet is. Ik doe wel een oproep aan de werkgever: ga bezig met de vragen welke mensen je zet op welke taak, welk geweldsmiddel je geeft aan wie, training on the job, hun communicatieve vaardigheden en een mbo-4 impuls. Ik vind dat de werkgever zelf die afwegingen moet maken. Je geeft geweldsmiddelen aan boa’s werkzaam in het openbaar vervoer in Rotterdam of het centrum van Amsterdam, maar niet in Uddel. En maak het gebruik van de wapenstok bespreekbaar op de werkvloer. Waarom greep jij naar de wapenstok of waarom juist niet? Dat soort gesprekken voeren is lastig in die cultuur. Als koppel weet de ene vaak wel wanneer de andere te hard wil doorpakken. Maak gebruik van elkaars kwaliteiten. Zet dan soms een stapje terug. En stuur niet twee cowboys naar een potentieel explosieve situatie.’

Waarom gebeurt dat nu eigenlijk niet?
‘Ik denk dat de praktijk te weerbarstig is om er rekening mee te houden. Ze proberen wel de juiste man op de juiste melding te zetten Maar het is praktisch niet altijd mogelijk hierop te sturen. In dit werk moeten handhavers goed kunnen improviseren. Geef mensen ook de gelegenheid om over de situaties te praten. Je moet dat wel van bovenaf faciliteren en zelf het goede voorbeeld geven. Dat zie je ook bij de politie met intervisie: de ‘blauw vakmanschapgesprekken’. Doe dat op gezette tijden, bijvoorbeeld met een gespreksleider die het onderwerp vanuit de situatie bespreekt. De mbo-4 impuls kan ook een aanzet te zijn om dat in die cultuur gemakkelijker te maken.’