Ethiek en werkgeluk

Het werkgeluk van ambtenaren is groot en sinds 2016 gestegen, terwijl dat van werknemers in het bedrijfsleven iets is gedaald en nu iets lager ligt. Op ale aspecten van werk is de ambtenaar nu overwegend positief en positiever dan zeven jaar geleden. Wel lopen relatief veel medewerkers aan tegen ‘onrechtvaardig’ en ‘ondoelmatig beleid’. Dat blijkt uit een onderzoek van IenO Research in samenwerking met Binnenlands Bestuur naar morele dilemma’s bij werknemers van (semi)overheid en bedrijfsleven.

Werkgeluk van ambtenaren

Het werkgeluk van ambtenaren is groot en sinds 2016 gestegen. Op alle aspecten van werk zijn ze nu overwegend positief en positiever dan zeven jaar geleden. Het verschil in geluk en werkgeluk is naar functie niet groot. Directeuren of managers bij de overheid geven hun geluk gemiddeld maar enkele tienden meer dan beleidsmedewerkers of uitvoerenden. In het bedrijfsleven lijkt dat niet veel anders te zijn. Maar liefst 95 procent van de ambtenaren oordeelt positief op het belangrijke aspect ‘De mate waarin ik mijn werkzaamheden zelfstandig en met eigen verantwoordelijkheid kan uitvoeren’. Ook andere aspecten waarvan bekend is dat ze sterk bijdragen aan het algehele werkgeluk – plezier, zingeving, kan me ontwikkelen, inspiratie – worden volgens onderzoekers zeer goed en beter dan in 2016 beoordeeld. In vergelijking met werken bij het bedrijfsleven, doet het werk als ambtenaar het met name beter op de aspecten bijdrage aan de samenleving, zingeving en inspiratie.

Dienstbaar aan samenleving

Van de ambtenaren die de zin invulden ‘Het is mijn verantwoordelijkheid als ambtenaar om… te dienen?’ zegt het merendeel vooral de samenleving te willen dienen (78 procent). Een op zes legt de focus bij de burger en slechts 4 procent zegt vooral bestuurders te willen dienen. Voor de sectoren provincie, waterschap, politie en welzijn zijn er onvoldoende waarnemingen om betrouwbare uitspraken te doen. Waar ze worden getoond, dienen ze als indicatief te worden gelezen.

Dilemma’s op de werkvloer

Bijna de helft van de ambtenaren had de afgelopen jaren (wel eens) een morele vraag. De verschillen tussen overheid, semioverheid en bedrijfsleven zijn daarbij overigens niet groot. Ambtenaren lopen het meest aan tegen ‘onrechtvaardig’ en ‘ondoelmatig beleid.’ Morele problemen met beleid dat niet overeenkomt met de eigen (politieke) overtuigingen volgen daarna (ongewenst beleid). Het al dan niet hebben van morele dilemma’s gaat ambtenaren niet in de koude kleren zitten. Degenen die het zelden tot nooit meemaken geven hun leven (bijna) een acht en hun werkgeluk een 7,6. Naarmate het vaker voorkomt dat men met morele vragen zit, daalt dit naar respectievelijk een 7,1 voor het algemene geluk en een 5,9 voor het werkgeluk. Het hebben van morele vragen heeft dus duidelijk meer invloed op het werkgeluk dan op het algehele geluk.

Dilemma’s aankaarten

Ambtenaren voelen zich overwegend vrij om binnen de eigen organisaties over morele kwesties te praten. Voor bijna één op de vijf gemeenteambtenaren blijkt dat evenwel niet te gelden. De belangrijkste belemmering dat te doen blijkt de idee te zijn dat het geen zin heeft morele vragen aan te kaarten, omdat er toch niets mee wordt gedaan. Bij uitvoeringsorganisaties, rijksoverheid en gemeenten ligt dat aandeel hoger dan bij zorg of onderwijs. Andere belemmeringen (ik voel me niet vrij genoeg, het kan m’n positie schaden, leidinggevenden of collega’s reageren afhoudend of geïrriteerd) worden minder vaak als zodanig ervaren. ‘Toch, als we de aandelen anders dan ‘vrijwel nooit’ bij elkaar optellen (het komt minimaal wel eens voor), kunnen we vaststellen dat 70 procent van de ambtenaren zich soms niet vrij genoeg voelt om een dilemma ter sprake te brengen. En dat 62 procent wel eens meemaakt dat collega’s afhoudend of geïrriteerd reageren als ze een dilemma ter sprake brengen en 56 procent wel eens ervaart dat de leidinggevende afhoudend of geïrriteerd reageert als ze dat doen’, aldus onderzoeker Peter Kanne van I&O Research.