Nieuwe wereld, nieuwe cursus

Verschuiving in aanbod opleidingen

De digitalisering van het werk verliep snel tijdens de coronacrisis. Na wat onwennigheid in het begin gaat ook het volgen van cursussen vrolijk verder, al is er sprake van enig uitstelgedrag. Veel ambtenaren lijken toch te wachten op het moment dat er weer fysieke ontmoetingen kunnen plaatsvinden. Vergaderen was altijd al een topsport waar ambtenaren in excelleerden. Digitaal kunnen ze dat inmiddels ook als de beste, maar wat valt er weg door al dat achter de computer zitten? Nico van Dijk van Segment opleidingen merkt bijvoorbeeld dat er behoefte is aan trainingen voor leidinggeven op afstand en voor omgaan met agressie. Dat laatste gaat niet om agressie tijdens een vergadering met de afdeling, maar om het dagelijkse contact met de burgers.

De geprikkeldheid in de samenleving neemt toe en de gemeente is op afstand moeilijker te bereiken, hoort Van Dijk in de gesprekken. Zo neemt de spanning tussen burger en gemeenten toe, de lontjes worden korter. Ambtenaren kunnen training krijgen in hoe beter om te gaan met zo’n situatie. ‘Maar we vinden dat er ook aandacht voor preventie moet zijn en daarom hebben we een training klantgerichtheid’, zegt Van Dijk. ‘Zo kun je irritatie op de lijn voorkomen. Er moet begrip zijn voor de situatie. Houd er daarbij rekening mee dat er aan de telefoon iets meer tact nodig is, als het gaat om voor de burger ingewikkelde zaken die van gemeentekant empathisch gedrag vereisen. En zorg als je thuiswerkt dat de klant daar geen hinder van ondervindt. Bel op tijd terug en doe dat geconcentreerd. Als je met kinderen om je heen belt vanuit een huiskamer, dan is dat voor een klant natuurlijk niet prettig.’

Van Dijk merkt dat de vraag naar inhuistrainingen (binnen de organisatie) enigszins achterblijft, terwijl open inschrijvingen bij derden het beter doen. Gevraagd naar een ruwe schatting zegt hij dat er zo’n 20 procent minder cursussen wordt gegeven – de daling van inhuistrainingen is misschien wel 30 procent, maar de toegenomen interesse voor open inschrijvingen compenseert dat deels. ‘Wij vermoeden dat mensen zichzelf ook inschrijven voor een training omdat het een welkome onderbreking is van het thuiswerken. Het is weer even wat anders.’

Lastig
Hij denkt, op basis van gesprekken met klanten, dat de vraag naar inhuistrainingen achterblijft omdat medewerkers het lastig vinden om vanuit huis een cursus te organiseren voor collega’s. ‘Wij bellen natuurlijk offertes na en dan zien we twee dingen: gemeenten vinden inhuistrainingen logistiek lastiger te organiseren en ze vinden het altijd prettiger om fysiek te doen, dus ontstaat uitstelgedrag.’ Dat ziet hij als een algemene tendens: er zijn veel gemeenten die de voorkeur geven aan het uitstellen van trainingen totdat het weer fysiek kan.

Ook A&O fonds gemeenten ziet dat er wordt uitgesteld. ‘Natuurlijk is de druk op de gemeentelijke organisatie vorig jaar toegenomen met de uitvoering van de tijdelijke ondersteuningsmaatregelen voor bedrijven. Er zijn daardoor cursussen verzet, maar echt afzeggen, dat gebeurt zelden.’ Volgens het fonds, dat ondersteuningstrajecten voor gemeenten biedt, blijkt uit het grote aantal ontvangen subsidieaanvragen voor e-learning modules dat er het afgelopen jaar bij gemeenten is geinvesteerd in opleiding en ontwikkeling. ‘Ruim 15 procent van de sub sidieaanvragen voor HR-vraagstukken tijdens corona ging over online leren – 65 van de 420 aanvragen. Overigens zullen lang niet alle gemeenten hiervoor subsidie hebben aangevraagd. De aandacht voor online opleiden en ontwikkelen bij gemeenten is dus groot.’

Logischerwijs is er veel behoefte aan opleidingen en ondersteuning voor vraagstukken die te maken hebben met het nieuwe werken: digitale vaardigheden, digitaal leidinggeven en coachen, maar ook vitaliteit heeft meer aandacht gekregen. Populaire onderwerpen zijn bijvoorbeeld het inrichten van de thuiswerkplek, hoe in beweging te blijven, tips om mentaal gezond te blijven en laagdrempelige manieren om contact te houden met elkaar. ‘Op afstand van een kantoor werken had een slecht imago, nu blijkt dat flexibel werken mogelijk is. Maar hoe doe je dat? Hoe zorg je voor voldoende beweging? Hoe maak je resultaatafspraken en hoe onderhoud je je netwerk op afstand?’ Digitaal werken houdt ook een nieuwe balans in tussen werk en privé. ‘De voorbereidingen voor een nieuwe arbocatalogus voor thuiswerken in de gemeenten worden getroffen.’

Doorgeschoven
Uit onderzoek van A&O blijkt dat behoefte blijft aan opleiding en ondersteuning: ‘De gemeentelijke inkopers van opleidingen geven aan dat gemeenten per afdeling de ruimte aan het inventariseren zijn voor de begrotingen 2022.’ Denkt A&O dat er ruimte overblijft ondanks de huidige financiële malaise bij gemeenten? ‘De financiële ruimte voor opleidingen in 2020 is niet helemaal uitgeput, daarom wordt het budget doorgeschoven naar 2021. Door nu al de behoefte voor opleidingen voor de tweede helft 2021 en 2022 te inventariseren kan realistisch worden begroot. In de begroting kan dan ook naar andere financiële vraagstukken gekeken worden en besluitvorming in college en gemeenteraad worden voorbereid.’

A&O denkt dat het hybride werken de toekomst is. Een van de aandachtspunten is volgens het fonds om ervoor te zorgen dat medewerkers die niet dagelijks digitaal werken ook gebruik kunnen maken van de digitale vormen van opleiden en ondersteunen. ‘Een groot gedeelte werkt in uitvoering of in roosterdiensten, bijvoorbeeld in het ophalen van afval en handhaving en toezicht, en niet dagelijks met een laptop of pc. Als zij digitale opleidingen willen volgen, moeten die worden ingeroosterd of na werktijd ingepland.’

‘We zien dat de opleidingsvraag nog steeds even groot is’, laat VNG Connect weten. In de eerste twee maanden werden opleidingen verplaatst in de verwachting dat er snel weer een moment zou komen waarop men fysiek bijeen kon komen. ‘Ook omdat opdrachtgevers en deelnemers moesten wennen aan het idee van online opleidingen.’ Daarna kwam het besef dat online trainen noodzakelijk is. ‘Tijdens de eerste lockdown in maart vorig jaar zijn tijdelijk minder opleidingen gevolgd. Maar vanaf het derde kwartaal was het aantal deelnemers aan onze opleidingen weer op hetzelfde niveau als voor de lockdown. Dit is zo gebleven.’ Ook bij VNG Connect zijn de opleidingen voor ‘de-escalatie’ en leidinggeven op afstand populair.

Mentaal belastend
De gemoedstoestand van medewerkers kan makkelijk uit het digitale oog worden verloren. Leidinggevenden zien non-verbale communicatie op afstand niet. ‘Je ziet niet hoe iemand erbij zit’, zegt Van Dijk. ‘Thuiswerken is voor sommige mensen toch mentaal belastend, het vereist meer zelfdiscipline en je mist collegialiteit.’ Wat is daaraan te doen? ‘Voer als leidinggevende gesprekken over wat kan en mag. Het maken van een ommetje, zorgen dat je niet achter je bureau eet, contact zoeken met collega’s en elkaar vragen hoe het gaat. En blijf ook werkinhoudelijk in contact. Voorheen gebeurde aandacht voor medewerkers voor een groot deel onbewust, maar het is nu iets wat je bewust organiseert.’

Segment heeft net een aanbesteding gewonnen voor negen gemeenten en een uitvoeringsdienst in Twente, vertel Van Dijk. ‘De trainingen Omgevingswet beginnen. Maar je ziet dat het de voorkeur heeft om het fysiek te doen. Dus wordt er voorlopig nog even rustig aan gedaan en komt het zwaartepunt van de training na de zomervakantie te liggen.’