Omgekeerde ambtenaar kent effect van zijn handelen

Dagboekfragmenten van fictieve ambtenaren nemen de lezer van de publicatie Dagboek van de omgekeerde ambtenaar mee op reis door de gemeentelijke organisatie. Na de omgekeerde toets en de omgekeerde verordening presenteert kennis- en adviesorganisatie Stimulansz hiermee vandaag op het Divosa Voorjaarscongres in Leeuwarden haar visie op de uitvoering in het sociaal domein.

Meer dan een trucje
Centrale vraag in het boek is wat de gemeente over de volle breedte zou willen bereiken voor haar inwoners en hoe dit te realiseren is. Omgekeerde ambtenaren zijn volgens Stimulansz ambtenaren die werken vanuit een gezamenlijk mens- en wereldbeeld. Het zijn ambtenaren die, dwars door alle disciplines en functieniveaus heen, dezelfde kernwaarden hanteren en het samen eens zijn over hoe ze tegen een inwoner aankijken en wat ze met die inwoner willen bereiken. ‘De omgekeerde toets is een methodiek, waardoor ambtenaren anders gingen werken, maar er moest veel meer veranderen in de organisatie’, legt teammanager Evelien Meester uit. ‘Het is meer dan een trucje toepassen. Alle geleerde lessen hebben we anekdotisch samengevat in dit gratis te downloaden boek.’

Huisdier
De omgekeerde ambtenaar is zich bewust van het effect wat hij wil bereiken, zowel voor de cliënt als de gemeentelijke organisatie. Deze ambtenaar beseft waarom hij zijn handelingen verricht en alle onderliggende waarden die meespelen bij een besluit. Als een ambtenaar zich daar niet bewust is, dan krijg je verschillende beslissingen. ‘Ik zie in de praktijk discussies ontstaan over de vraag of mensen wel of niet huisdieren zouden moeten hebben als ze bijstand ontvangen. Dat is niet relevant voor de vraag of ze recht hebben op bijstand, maar kennelijk speelt het voor de professional op de achtergrond wel mee. Interessante vraag die ze dan gemeentebreed zouden moeten beantwoorden is of je daar iets van mag vinden.’

Maatwerk leveren
Stimulansz heeft in bijna 100 gemeenten met professionals van verschillende pluimage nagedacht over de bedoeling van de wetgeving binnen het sociaal domein. Recent is bij de trainingen omgekeerde toets ook het ruimtelijk domein aangeschoven. ‘Bij de Omgevingswet spelen dezelfde vragen een rol: wat willen we eigenlijk bereiken? Mag iemand in het buitengebied een paardenstal plaatsen? In dit geval mocht dat niet, maar je kunt ook breder kijken. Hoe erg is het dan? Lever maatwerk door naar het effect te kijken.’ Uit de gesprekken kwam ook dat ambtenaren bewust moeten worden gemaakt dat ze naar dat hele brede plaatje moeten kijken. ‘De praktijk is heel moeilijk. De specialist heeft vaak een eigen bril op en is zich daar niet bewust van. In trainingen leren we hen: kijk niet alleen met je eigen bril, maar ook naar wat we als gemeente willen bereiken en wat de persoon zelf het beste vindt.’ 

Versnippering
Eén van de belangrijkste conclusies is dat het lokale beleid lang niet altijd bijdraagt aan een efficiënte uitvoering in het sociaal domein omdat de dienstverlening te versnipperd is en te weinig oog heeft voor de gewenste effecten. Die versnippering is in de loop van de jaren zo gegroeid. ‘Ambtenaren werden steeds meer gespecialiseerd, de wet en het werk werden ingewikkelder en mensen beheersen niet alle wetten. Het is dan lastig om uit één visie te handelen. Het beleid van de Participatiewet is gemaakt door mensen van de Participatiewet en die hebben te weinig kennis van andere terreinen. Met de komst van de decentralisaties zijn nieuwe beleidsplannen gemaakt. Die gaan een paar jaar mee, maar blijken niet altijd te voldoen. Dat is logisch, want de plannen zijn gemaakt voordat mensen ervaring hadden met integraal werken, puur vanuit de theorie, niet vanuit de ervaring. Die hebben we nu wel.'

10 kernwaarden
Stimulansz komt tot de volgende 10 kernwaarden:

#1 toegankelijk en gastvrij

#2 eigenheid waarderen

#3 inwoner is autonoom persoon

#4 wederzijds respect en vertrouwen

#5 welzijn en geluk vanuit de bedoeling van de wet

#6 maatwerk leveren

#7 over grenzen heen kijken

#8 alles goed doen vanaf het begin

#9 blijven leren
#10 zorgvuldig omgaan met publieke middelen

Deze kernwaarden zijn nader uitgewerkt in het boek. De lijst heeft Stimulansz samengesteld op basis van ervaringen en observaties van alle medewerkers, maar ook van klanten en gemeenteambtenaren. ‘Bij de laatste hebben we getoetst wat we hebben opgehaald en daar nog enkele nadere vragen over gesteld.’ Wat de belangrijkste kernwaarde is vindt Meester een gewetensvraag. ‘Zelf zet ik 'bijdragen aan geluk' vooraan. Dat kwam er ook wel uit. Aristoteles zei al dat de overheid verantwoordelijk is voor geluk en daar in ieder geval de voorwaarden voor kan creëren. Geluk is voor hem en mij: vrienden, geld en zeggenschap.’

Relativeringsvermogen en milde blik
Stimulansz-directeur José Hendriksen schrijft: ‘Op zoek naar nieuwe oplossingen in het sociaal domein pleiten wij voor relativeringsvermogen en een milde blik, om zo ruimte te maken om te experimenteren, te leren en te verbeteren.’ In de waan van de dag worden die twee eigenschappen wel eens vergeten, bevestigt Meester. ‘Er worden wel dingen geprobeerd, maar het is lastig om het goed in te zetten tijdens de waan van de dag. Je hebt te maken met tekorten, negatieve berichtgeving in de media en werkdruk, dus het is moeilijk om dit goed te doen. Lastig is en blijft het, maar het is een kwestie van prioriteiten stellen.’

Rendement
En hoe zit het financieel? Levert de omgekeerde ambtenaar ook rendement op? Daar is Meester zeker van, al komt het rendement niet altijd terecht waar de kosten vandaan komen. ‘Ik ben ervan overtuigd dat als het werk in samenhang oppakt, vanuit één effect, je veel maatschappelijke kosten bespaart. Je kunt besparingen berekenen, maar veel komt bijvoorbeeld uit bij de zorgverzekering, terwijl het is betaald door de gemeente. Dat is een risico. Of dat maatschappelijk een goed idee is, moet de politiek besluiten.’