Blije ambtenaar maakt blije baas

Geluk als medicijn voor duurzame inzetbaarheid

De baan op de afdeling handhaving van de gemeente Eindhoven daagde Just al een tijdje niet meer uit. Sporten en het vrijwilligerswerk bij de voetbalvereniging, dáár werd hij gelukkig van. Toen zijn collega’s vanuit een werkgelukproject eens poolshoogte kwamen nemen sprak hij zijn gevoelens uit. Het zette iets in beweging bij de gemeenteambtenaar. ‘Dat was een jaar geleden, nu heeft Just een baan als beleidsmedewerker voetbal’, vertelt Hans Wensing, oprichter van het project. ‘Weliswaar bij een andere gemeente maar hij zit er helemaal op zijn plek, dolgelukkig’.

Wensing (56), ambtenaar ruimtelijke ordening bij de gemeente Eindhoven, is er bescheiden over. ‘Misschien had Just die stap uiteindelijk zelf ook gezet, maar mogelijk hebben we hem net dat zetje gegeven’. Hij richtte een jaar geleden het interne project ‘Waag’ op: een team van collega’s dat de vinger bij medewerkers aan de pols houdt. Zijn ze tevreden, zitten ze op de goede plek, waar hebben ze een hekel aan, en waar worden ze blij van? Dit was vlak nadat hij zelf zijn mooie baan als afdelingshoofd had teruggegeven. Omdat hij ‘leegliep’ op die functie, zoals hij het zelf omschrijft. Het duwtje in de goede richting dat hij destijds van zijn leidinggevende kreeg inspireerde hem. Toen de toenmalige gemeentesecretaris een oproep deed om met ideeën te komen om zaken beter te laten verlopen stak hij zijn vinger op. ‘Het management wilde van ons weten waarom er frictie was tussen bestuur en ambtenarenapparaat. Ook is het verzuim hier redelijk hoog.’

Wensing draaide de vraag om. ‘Wat maakt onze ambtenaren gelukkig?’ vroeg hij zich hardop af. Samen met een coach daagt hij zijn collega’s uit om stil te staan bij hun werkgeluk en een meetlat op te stellen: een lijstje met passies en pijnpunten. ‘Werkdruk en te weinig vertrouwen van de leidinggevende werden vaak als negatief aspect genoemd. Ook de angst om het werk niet goed te doen’, vertelt Wensing. ‘Dat ze resultaat van hun werk terugzien in de samenleving is daarentegen weer een grote geluksfactor.’

Koffieautomaat
Het is de bedoeling dat er een cijfer wordt toegekend aan de meetlatten en dat de beoordeling in de loop van de tijd ten goede verandert. Structureel praten met collega’s is daarvoor het middel. ‘In feite zijn het gesprekken die je ook bij de koffieautomaat zou voeren. Het zijn groepjes van maximaal vier collega’s die je vertrouwt en waarmee je regelmatig afspreekt. We zien na een jaar al een enorm verschil.’ Dan heeft hij het bijvoorbeeld over die collega die zich niet langer focust op zaken die ze toch niet kan veranderen. Of die persoon die altijd verzoop in het werk en door de morele steun makkelijker ‘nee’ zegt. Wat Wensing betreft is het nu tijd voor een volgende stap. ‘Onze personeelsafdeling kijkt ernaar en gaat het initiatief hopelijk omarmen. Er moet dan ook meer ondersteuning komen voor ontwikkeltrajecten, trainingen en coaching’, vindt hij. ‘Het mooie is dat het naadloos aansluit bij de intentie van de organisatie om duurzame inzetbaarheid te stimuleren. Daar wordt iedereen blij van.’

 Want een gelukkige werknemer is veel productiever. Niet voor niets is de mantra van topzakenman en miljardair Richard Branson: ‘Happy employees, happy customers.’ Dat is trouwens iets anders dan pamperen’, benadrukt Melissa Schouman, programmamanager en interne coach bij de gemeente Amsterdam. Ze maakte de grootschalige reorganisatie van de gemeente in 2015 van dichtbij mee. Het was ook het moment dat de gemeente flexibeler en wendbaarder wilde worden en ging focussen op duurzame inzetbaarheid van werknemers. Dat is de gedachte dat mensen gezond en blij hun werk doen en gemotiveerd zijn in hun huidige baan. Tegelijkertijd blijven ze zich ontwikkelen zodat ze gedurende hun carrière verschillende functies kunnen uitoefenen. ‘Je moet ervoor zorgen dat werknemers op de goede plek zitten. Dat er gebruik wordt gemaakt van hun talenten en dat hun bevlogenheid wordt aangeboord’, aldus Schouman.

Haar indruk na een kleine twee jaar hervorming is dat niet iederéén zich zal kunnen vinden in de nieuwe manier van werken. ‘Collega’s die altijd achter hetzelfde loket hebben gestaan, die een beheerfunctie hebben en hechten aan traditionele structuren worden er waarschijnlijk niet gelukkiger van’, geeft ze toe. ‘Maar een groot deel van de ambtenaren wordt wel steeds blijer dankzij de nieuwe mogelijkheden.’ Die nieuwe mogelijkheden worden stevig ondersteund vanuit De Amsterdamse School, het interne opleidingsinstituut waar leidinggevenden en hun medewerkers zich kunnen melden met leeren ontwikkelvragen.

Vanuit deze afdeling opereren ook hulptroepen die problemen oplossen, zowel bij teams als op individueel niveau. ‘Het klinkt misschien nog wat soft, maar bedrijven als Google, Yahoo hebben ook steeds meer oog voor het welbevinden van hun werknemers én tegelijk voor het slimmer maken van hun werkprocessen’, zegt de Amsterdamse coach. ‘In Nederland zijn ING en KPN daarmee een eind onderweg. Grote commerciële instellingen die geen geld verspillen aan methodes die niet werken.’

Zingeving
Ambtenaren zijn op het eerste gezicht blijer dan hun collega’s in de private sector. Volgens het onderzoek ‘Werkgeluk’ van Kantar TNS beoordelen ze hun werkgeluk met een 7,2 tegenover een 7,0 in het bedrijfsleven. ‘Zingeving is de belangrijkste pijler van werkgeluk, mensen willen werk doen dat belangrijk is en bijdraagt aan de maatschappij’, zegt Pieter Philipart van Driessen HRM, opdrachtgever van het onderzoek. ‘Het is dus logisch dat mensen die bij de overheid werken hierop beter scoren. Ze hebben meer het gevoel dat hun werk iets voor de ander betekent.’ Maar ondertussen lag het ziekteverzuim bij de overheid in 2016 een stuk hoger dan het nationale gemiddelde (5,3 tegenover 3,9 procent, bron: Nationale Enquête Arbeidsomstandigheden ). Vooral de vergrijzing in combinatie met de ervaren werkstress is daar debet aan.

Een hele organisatie veranderen, werkprocessen transformeren en nieuwe methodes introduceren – het vergroot de kans op gelukkige ambtenaren, zoveel is duidelijk. Maar minder innovatieve middelen zorgen nog altijd voor het meeste resultaat. ‘Meer waardering, een lagere werkdruk en een beter salaris verhogen het werkgeluk aanmerkelijk’, vertelt Philipart van Driessen HRM. ‘Vooral werkdruk springt eruit, bij slechts 49 procent van de ondervraagden is dit in balans.’

En uiteindelijk blijkt die persoon tegenover je belangrijker dan je denkt. De aanwezigheid van leuke collega’s is bepalend voor het ervaren van werkgeluk. ‘In de publieke sector is maar liefst 81 procent daar tevreden’, zegt Philipart. ‘Je zou dus kunnen zeggen: gelukkige ambtenaren creëren gelukkige ambtenaren.’