Zwarte en witte scholen

Daarmee heeft Van Bijsterveldt met een groot taboe gebroken. Metin Çelik (PvdA) zei direct het te betreuren dat de regering ‘kennelijk het streven naar integratie opgeeft. De overheid moet zich niet neerleggen bij segregatie. Het gaat niet alleen om leerresultaten, ook om sociale aspecten. Verschillende groepen kinderen moeten met elkaar omgaan’. Jasper van Dijk van de SP heeft zich in vergelijkbare bewoordingen uitgelaten en al aangekondigd dat er een debat moet komen met Van Bijsterveldt over haar uitlatingen, waarbij ook premier Rutte aanwezig moet zijn.

 
Iedereen is het erover eens dat zwarte scholen een groot kwaad zijn. De discussie loopt over de vraag hoe dat kwaad moet worden bestreden.

Een school is zwart wanneer meer dan 50 procent van de leerlingen ouders heeft die in het buitenland zijn geboren. Landelijk valt het aantal zwarte scholen verhoudingsgewijs nog mee: van de 7.000 basisscholen in Nederland bestaan zo’n 700 scholen voor meer dan de helft uit allochtone leerlingen. Maar in de grote steden is meer dan de helft van de basisscholen en middelbare scholen ‘zwart’. In Amsterdam heeft 35 procent van de scholen een leerlingenpopulatie waarvan meer dan 70 procent zwart is.

 
Tot nog toe was het beleid van de overheid om deze segregatie tegen te gaan door spreiding en zwarte scholen daarmee minder zwart te maken. Witte ouders werden verleid hun kinderen naar zwarte scholen in hun buurt te sturen en omgekeerd. Tot in het regeerakkoord van het vierde kabinet-Balkenende (waarin Van Bijsterveldt staatssecretaris was) uit februari 2007 was dit streven naar integratie in en door het onderwijs staand beleid.

 
Maar dit spreidingsbeleid is mislukt. Veel witte ouders bleven bijvoorbeeld hun kinderen hun kinderen naar scholen buiten hun eigen wijk sturen. Ook allochtone ouders van de tweede generatie hebben er steeds vaker vele kilometers fietsen voor over om hun kinderen naar een witte school te brengen. De reden is duidelijk. Ouders willen goed onderwijs voor hun kinderen. Zwarte scholen halen lagere Citotoets-resultaten dan gemengde of witte scholen.

De zwarte middelbare scholen hebben veel meer leerlingen in lage onderwijssoorten, zoals het vmbo. Het is een feit dat zwarte scholen een negatieve invloed op de prestaties van leerlingen hebben. Leerlingen trekken er elkaar omlaag, zei onderwijssocioloog Sjoerd Karsten in een groot interview met het weekblad Opinio (februari 2007). ‘Vroeger zat de zoon van de slager op het achterste bankje in de klas; van hem werd toch niet al te veel verwacht. Nu zitten álle kinderen als het ware op dat achterste bankje. Leraren raken gedemotiveerd: ze beginnen idealistisch, maar ze zien dat er niet veel uit komt’.

‘Zwarte scholen zijn gewoon een feit’, aldus Van Bijsterveldt. ‘Het heeft veel te maken met de demografische opbouw van de wijken.’ De belangrijkste reden waarom spreiding niet helpt, en in het verleden niet geholpen heeft is deze: er viel helemaal niets te spreiden. ‘Wat valt er te spreiden in Amsterdam?’, aldus Karsten in genoemd interview. Het mengen van zwarte en witte leerlingen heeft pas zin wanneer er klassen kunnen worden gevormd waarvan 20 procent van de leerlingen kansarm is en de rest niet. In de grote steden is dat slechts zelden haalbaar omdat er zoveel kansarme leerlingen wonen dat er nooit genoeg kansrijke leerlingen zijn waaraan de rest zich kan optrekken.

 
Van Bijsterveldt heeft uit deze feiten nu de conclusie getrokken dat het geen zin heeft dit beleid voort te zetten. Het gaat overigens niet alleen om deze feiten. Het gaat ook om de grondwettelijk gewaarborgde godsdienstvrijheid, die ook inhoudt dat ouders zelf mogen kiezen naar welke school zij hun kinderen sturen. Het zogeheten postcodebeleid – waarbij ouders alleen een school in hun eigen buurt mochten kiezen – was wat dat betreft niet alleen dubieus, maar bleek ook niet te werken. Ouders verhuisden er zelfs om.

Om de problemen het hoofd te bieden wil Van Bijsterveldt haar best gaan doen om de kwaliteit van het onderwijs op de scholen te verbeteren. De koerswijziging die Van Bijsterveldt aankondigt is ingrijpend, en het verzet zal dan ook niet van de lucht zijn. Maar als een beslissing in overeenstemming is met de harde feiten en met grondwettelijke vrijheden, waarom zouden we onze keuzes dan nog door ideologische overwegingen laten bepalen? ‘Ik geloof niet in blauwdrukken van bovenaf’, liet Van Bijsterveldt vandaag weten. Zoveel nuchtere realiteitszin is een verademing.