WOB als melkkoe
De Wob (Wet openbaarheid van bestuur) lijkt te worden gebruikt als financiële melkkoe. Handige aanvragers jagen op de boetes die de overheid tegenwoordig krijgt opgelegd bij termijnoverschrijding.
Diverse gemeenten zijn de afgelopen tijd geconfronteerd met ‘spookaanvragen’, kennelijk uitsluitend bedoeld om de eventuele boetes te kunnen innen. Het politiekorps Rotterdam- Rijnmond heeft het fenomeen inmiddels aangekaart bij de Raad van Korpschefs en de minister van Binnenlandse Zaken. De AIVD (Algemene Inlichtingen en Veiligheidsdienst) waarschuwt dat extreemlinkse, antifascistische actiegroepen de Wob inmiddels ook hanteren als inkomstenbron.
De Wob regelt de toegang tot – in principe alle – overheidsinformatie. In de praktijk kon de overheid verzoeken om inzage maanden laten liggen zonder dat dit gevolgen had. Sinds 1 oktober 2009 is dat voorbij: de ‘Wet dwangsom en beroep bij niet tijdig beslissen’ bepaalt dat de aanvrager van informatie bij termijnoverschrijding voortaan een boete kan opeisen.
Faxen
Sinds enige tijd worden gemeenten geconfronteerd met faxen waarin wordt gevraagd om gegevens over de plaatselijke bezwarencommissie. Ook in de Groningse gemeente Winsum rolden dergelijke faxen uit het apparaat. Vijf identieke Wobverzoeken, voorzien van veelal Hindostaans klinkende afzenders en postadressen in de regio Rotterdam. Gevraagd werd om ‘alle namen en titels van de leden van de bezwarencommissie en hun nevenfuncties; alle namen en titels van de secretarissen van de bezwarencommissie en hun nevenfunctie; het aantal bezwaarschriften van 2009 en de uitslag ((on)gegrond/ niet-ontvankelijk etc.)’
‘Oirbare vragen’, stelt Frits Huisman, juridisch medewerker van de gemeente. Winsum verstuurde de antwoorden dan ook tijdig aan de afzenders. Wel nam de gemeente contact op met de politie in Rotterdam. Ook de VNG ‘ziet geen reden om de informatie niet te verstrekken’, zo blijkt uit een advies aan alle gemeenten op de website. De gemeentekoepel is door diverse gemeenten benaderd met vragen over de Wob-verzoeken. De VNG wijst gemeenten op de mogelijkheid om aangifte te doen op grond van valsheid in geschrifte, vanwege de vermoedelijke valse handtekeningen onder de Wob-verzoeken. Wel lijkt het de VNG ‘raadzaam om eerst contact met de aanvrager(s) op te nemen alvorens aangifte wordt overwogen’. Bovendien kan de gemeente aan iedere aanvrager kosten in rekening brengen voor eventueel verstrekte kopieën van documenten, aldus het VNG-advies.
De politie Rotterdam-Rijnmond heeft ook ervaring met ‘notoire verzoekers’ die kennelijk uit zijn op de dwangsommen, vertelt de privacyfunctionaris van het korps. ‘Al is het heel moeilijk om hard te maken dat er sprake is van misbruik’. De kwestie is inmiddels aangekaart bij de Raad van Korpschefs en bij het ministerie van BZK. ‘Onze gedachten gaan uit naar het inbouwen van een buffer in de Wob, zodat je al dan niet bij de rechtbank moet aantonen dat je een daadwerkelijk belang bij de gevraagde informatie hebt. Maar het wordt heel lastig’, beseft de Rotterdamse functionaris.
Niet nieuw
Helemaal nieuw is misbruik van de Wob niet voor het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK). In een brief aan alle gemeenten van 8 februari waarschuwde de AIVD (Algemene Inlichtingen en Veiligheidsdienst, ressorterend onder BZK) alle burgemeesters in Nederland voor activiteiten uit antifascistische hoek. Extreem-linkse groeperingen zouden uit zijn op verstoring van extreemrechtse bijeenkomsten en maken daarbij volgens de AIVD ‘gebruik van valse voorwendselen en oneigenlijke middelen’. De dienst ‘sluit niet uit’ dat linkse groeperingen de Wob gebruiken als extra inkomstenbron, aldus de brief aan de burgemeesters.
Gevraagd om een toelichting laat de AIVD verder weinig los. ‘We zitten vaak in een spagaat: we willen enerzijds waarschuwen maar anderzijds niet precies weggeven wat we al weten omdat dit iets zegt over onze modus operandi en ons kennisniveau’, aldus AIVD-woordvoerder Sander van Dam. Hij wil dan ook niet zeggen of de faxen in Winsum en andere gemeenten in verband worden gebracht met deze tactieken van linksradicalen.
Overigens loopt er al langer een onderzoek naar misbruik van de Wob, vertelt BZK-woordvoerder Vincent van Steen. ‘Dat is eind vorig jaar toegezegd na Kamervragen. Toen ging het bijvoorbeeld om Wob-verzoeken aan de politie om te achterhalen waar flitspalen staan’. De uitkomsten van dit onderzoek worden in het voorjaar verwacht, aldus de BZK-zegsman.
De - verklaarbare - neiging kan dan bestaan om deze ingediende aanvragen en bezwaarschriften tegen beter weten in als afgedaan te beschouwen en ze niet (verder) in behandeling te nemen - al was het maar vanwege de enorme werklast die ze opleveren voor de interne organisatie. Zo’n standpunt is heel invoelbaar. Maar de Centrale Raad van Beroep oordeelde in een uitspraak van 1 maart 2010 dat de gemeente móet blijven beslissen op dergelijke aanvragen en bezwaarschriften (zie www.rechtspraak.nl, ljn: BL4270).
De raad begint daarbij met de overweging dat er volgens de Algemene wet bestuursrecht (Awb) maar drie manieren zijn om op een aanvraag te beslissen, te weten (1) toewijzen (2) afwijzen en (3) niet behandelen van de aanvraag. Bij dit laatste hebben we te maken met incomplete aanvragen. Het wettelijk stelsel verzet zich derhalve tegen het niet-behandelen van een aanvraag in ándere dan genoemde gevallen. Het bij voortduring indienen van aanvragen valt daar dus ook niet onder.
Op bezwaarschriften zal een besluit moeten worden genomen. De indiener staat dan tevens het rechtsmiddel van beroep ter beschikking indien dit niet tijdig gebeurt, hetgeen zich nog klemmender doet voelen nu de Wet dwangsom en beroep bij niet tijdig beslissen per 1 oktober 2009 is ingevoerd. De notoire klager kan het bestuursorgaan dus aardig laten zweten.
Gelukkig komt de Centrale Raad de gemeente tegemoet door nog enkele ‘tips’ te geven hoe, binnen de grenzen van het bestaande wettelijke stelsel, met dergelijke aanvragen en bezwaarschriften kan worden omgegaan, zodat de afhandeling op een wat minder belastende manier kan plaatsvinden. Zo zal een aanvrager, die bijvoorbeeld telkens een nieuwe aanvraag om bijzondere bijstand indient voor dezelfde soort kosten, aan moeten geven wat er nu zo anders is dan in de vorige gevallen. In juridisch jargon: is er sprake van nova, nieuwe feiten en omstandigheden?
Slaagt de indiener daar niet in, dan kan de aanvraag - met artikel 4:6 van de Awb als grondslag - worden afgewezen zonder dat verdere correspondentie met de indiener moet plaatsvinden over bijvoorbeeld het volledig maken van de aanvraag. Van het horen kan worden afgezien. Wanneer een onderbouwing van de aanvraag ook in bezwaar ontbreekt, kan het bestuursorgaan het bezwaar ongegrond verklaren met artikel 7:3 als basis hiervoor. Tevens is in dat geval ambtelijk horen of horen door een bezwaarschriftencommissie overbodig.