Wisselende reacties op sterkere rol bestuurders bij integriteitskwesties

Burgemeesters vragen zich af of het nodig is om hun rol bij lokale integriteitshandhaving formeel vast te leggen. ‘Ik beschik over voldoende handvatten’, vindt burgemeester Berry Link (CDA) van Schinnen. Directeur Ruud van Bennekom van het Nederlands Genootschap van Burgemeesters: ‘Morele dilemma’s houd je altijd. Het zal niet gemakkelijk zijn om voor dat grijze gebied zwart-witte wetgeving te ontwerpen.’

Commissarissen van de koningin zijn juist positief over het initiatief van de Tweede Kamer om het kabinet op te roepen de rol van burgemeesters en commissarissen bij integriteitshandhaving te formaliseren, blijkt uit diverse reacties. De Tweede Kamer nam onlangs met algemene stemmen een motie aan waarin het kabinet wordt verzocht de Gemeente- en Provinciewet te wijzigen. Op deze manier zou de rol van burgemeesters en commissarissen bij de handhaving van integriteit kunnen worden versterkt. Hierover is nu niets vastgelegd in wet- of regelgeving.

‘Er komt de komende tijd een heleboel op de minster van Binnenlandse Zaken af, en we willen voorkomen dat dit onder op de stapel terecht komt’, zegt PvdA-Kamerlid Pierre Heijnen, die de motie samen met Gerard Schouw (D66) indiende.

Volgens Heijnen biedt het vastleggen van de rol van burgemeesters en commissarissen twee voordelen: de bestuurder weet zich bij zijn optreden geruggensteund door wet- of regelgeving, en kan tegelijkertijd niet besluiten om ‘voor de goede lieve vrede’ een zaak op zijn beloop te laten. ‘Integriteitsschendingen tasten het openbaar bestuur in zijn hoedanigheid aan.’

Gezag

Johan Remkes, commissaris in Noord-Holland, is positief over de Kamermotie. ‘Als commissaris kan je in de richting van mede- overheden nu uitsluitend op basis van je gezag opereren. Het kan zeker geen kwaad als dat een legitieme basis krijgt. Nu hoeft men zich er niets van aan te trekken’, aldus Remkes.

Als minister van Binnenlandse Zaken maakte VVD’er Remkes enkele jaren geleden mee hoe toenmalig commissaris van de koningin Hans Alders (PvdA) een uitweg probeerde te zoeken bij bestuurlijke problemen in Delfzijl. ‘De rol van Alders heeft toen nooit ter discussie gestaan, maar als puntje bij paaltje kwam, had men zich in Delfzijl niets van hem hoeven aan te trekken.’

Rijksheer

Commissaris Clemens Cornielje (Gelderland, VVD) heeft voorafgaand aan de motie contact gehad met mede-indiener Pierre Heijnen. Volgens Cornielje is er behoefte aan een versterking van de positie van de commissaris als rijksheer. Daarbij kunnen commissarissen volgens Cornielje burgemeesters te hulp schieten.

‘Burgemeesters zijn voor hun herbenoeming afhankelijk van de raad. En toch wordt verwacht dat de burgemeester bij integriteitskwesties optreedt. Een commissaris kan dan ondersteuning bieden aan de burgemeester, bij voorkeur met iets meer substantie en stevigheid dan nu het geval is.’ Volgens Cornielje is een wijziging van de Provinciewet niet nodig. ‘We kunnen dit regelen in de ambtsinstructie voor de commissaris.’

Cornielje vermoedt dat een recent bestuurlijk conflict in de Gelderse gemeente Maasdriel niet zo uit de hand had hoeven te lopen als de commissaris in een eerder stadium tussenbeide had kunnen komen. Hij denkt dat een commissaris via ‘bindende arbitrage’ conflicten in gemeenten zou kunnen beslechten. Daarbij zou het niet alleen over integriteit hoeven te gaan, maar ook over andere bestuurlijke problemen of bij ‘politieke instabiliteit’, aldus Cornielje.

Commissaris Léon Frissen (Limburg, CDA) pleitte onlangs in Binnenlands Bestuur al voor aanpassing van de wet. ‘Een commissaris van de koningin heeft formeel geen relatie met het integriteitsbeleid van een burgemeester of gemeente, en dat vind ik een gemis’, aldus Frissen, die burgemeesters op basis van vrijwilligheid heeft gevraagd om te rapporteren over de integriteit in hun gemeente.

Een afvaardiging van de Kring van Commissarissen heeft vorige week een eerste gesprek gehad met minister Donner (Binnenlandse Zaken, CDA). Hierbij is afgesproken dat de commissarissen voorbeelden zullen aandragen van situaties waarin een wettelijk instrument volgens hen ondersteuning had kunnen bieden.

Deregulering

Burgemeesters reageren intussen veel gereserveerder. Berry Link meent over voldoende instrumenten te beschikken. Hij verwijst naar de Gemeentewet en de Ambtenarenwet. ‘Ik heb een taak als hoeder van de lokale democratie, en integriteit is daar onderdeel van. Sommige zaken moet een burgemeester gewoon oppakken. Je moet niet te veel willen regelen, want dit kabinet heeft ook de mond vol over deregulering.’

Ruud van Bennekom sluit zich bij de woorden van Link aan: ‘Het gaat om je persoonlijk optreden en gezag als burgemeester. Een burgemeester is verantwoordelijk voor een goed bestuur in zijn of haar gemeente, en de onafhankelijke positie van de burgemeester is een van de kerncompetenties. In algemene zin moet je voorzichtig zijn met het maken van steeds weer nieuwe wet- en regelgeving. Ik zie niet zo 1-2-3 wat je aan het bestaande instrumentarium zou moeten toevoegen, en hoe zo’n nieuw wetsartikel zou moeten luiden.’

Van Bennekom kan zich voorstellen dat commissarissen een formele onderzoeksrol krijgen toebedeeld. Over ‘bindende arbitrage’ is hij minder enthousiast. ‘Je moet je ook altijd weer afvragen hoe dit zich verhoudt tot de autonomie van gemeenten.’