Democratie begint met ombudspolitiek

De heilige graal van het gemeenterecht is een vruchtbare samenval van gemeente en gemeenschap. En een van de plekken waar daar naarstig naar wordt gezocht is in het bestuursmodel. Grof gezegd wordt het zoekgebied afgebakend door twee lijnen.

Je kunt proberen de politiek dichter naar de burger te brengen en wijkraden laten verkiezen en aan wijkpolitiek laten doen. Je kunt ook juist het bestuur wijkgericht aanpakken en overal wijkkantoren openen waar burgers terecht kunnen. Technisch heet het eerste binnengemeentelijke decentralisatie, terwijl het tweede eigenlijk deconcentratie is. De meeste experimenten in de praktijk zijn combinaties van beide, maar vaak wel met een voorkeur. Amsterdam zoekt manieren om partijpolitiek uit de binnengemeentelijke decentralisatie te bannen, terwijl Arnhem hun wijkgerichte besturen uit ‘Van Wijken Weten’ beter op de raad wil aansluiten.

Ook in Rotterdam wordt de onderste verdieping van het Huis van Thorbecke vertimmerd. ‘Wijk aan zet’ heten de plannen daar en het college vroeg mij mee te kijken naar de uitgangspunten. Dat deed ik graag en ik trof een heel interessante denkrichting aan die precies het midden hield tussen decentralisatie en deconcentratie: wijkendemocratie verbinden met de idealen van interactief besturen.

Of Rotterdam het uiteindelijk ook zo gaat uitvoeren weet ik nog niet, maar van het ontwerp verwacht ik veel. Het is ook heerlijk simpel. Zorg dat de belangrijkste spelers uit een wijk in een wijkraad zitten, zowel de irritante wijkbaronnen als de stille vrijwilligers. Verplicht vervolgens wijkmanagers alle redelijke wensen van die wijkraad in te willigen, van achterstallig onderhoud van een specifiek speeltoestel tot slecht functionerende jeugdzorg. Als de wijkraad en de wijkmanager er samen niet uitkomen, escaleert de zaak naar het college en daarna naar de gemeenteraad.

En zorg dat de leden van de wijkraad verantwoording moeten afleggen aan de inwoners van de wijk. Volgens mij gaat dat werken. Allereerst omdat een wijkraad die zich primair bezighoudt met de concrete gang van zaken in de wijk veel minder snel verzeild zal raken in de onvruchtbare concurrentie op de kaderstellende rol van de gemeenteraad die zoveel democratische experimenten frustreert. Het idee is daar telkens dat de gemeenteraad de hoofdlijnen vaststelt met opgaven enzo waarbinnen wijkraden dan wijkplannen kunnen vaststellen.

Maar meestal werkt dat niet zo. Gemeenteraadsleden blijven niet op hun handen zitten en wijkraadsleden beperken zich niet tot de hen afgebakende ruimte. Daarom is het veel vruchtbaarder om de wijkraden niet in een soort afgeleide plannenmakerij te positioneren maar primair aan te sluiten op het uitvoerend bestuur. Voor de gemeenteraad is dat bovendien een prachtkans om de controlerende en volksvertegenwoordigende rol in te vullen. Waar zit je als raadslid meer op de eerste rij dan bij het horen van de beroepen van burgers tegen het college?

Maar de hoofdreden voor mijn enthousiasme is de kans dat dergelijke wijkraden de oerbron van de lokale democratie aanboren: gezonde ombudspolitiek. Gewone, dagelijkse ervaringen uit een wijk die bij wijkraadsleden terecht komen en wijkraadsleden die daar vervolgens wat mee kunnen. Niet altijd en niet altijd meteen, natuurlijk, maar waarschijnlijk verrassend vaak wel en nog snel ook. Kwestie van een ruim mandaat voor de wijkmanager en als dat niet voldoende is kan via een beroep op de raad altijd een uitzondering op de eigen regels worden gemaakt. Precies het maatwerk waar iedereen tegenwoordig zo vol van is.

Ik geloof niet dat de lokale democratie alleen maar uit ombudspolitiek zou moeten bestaan. Maar ik geloof wel dat het ermee begint. Zoals Sir Percival uit de legendes van Koning Arthur de heilige graal aan zijn neus voorbij zag gaan omdat hij naliet naar de wonden van de Visserkoning te vragen. Pas na het tonen van simpele doch oprechte belangstelling in een concreet ander mens vond hij wat zocht en werd hij zelf de Graalkoning.