Gezocht: invoelende partner

De oudste gemeente van Noord-Holland gaat per 2019 fuseren. Met wie, dat wordt de 5.500 inwoners van Haarlemmerliede en Spaarnwoude eind deze maand duidelijk. Potentiële huwelijkskandidaten zijn zorgvuldig gescreend. Nu moeten de elf raadsleden beslissen.

Wie mag met Haarlemmerliede en Spaarnwoude fuseren?

Bijna een jaar geleden zette de gemeente Haarlemmerliede en Spaarnwoude zichzelf in de etalage. Met pijn in het hart en na twee jaar dubben, mitsen en maren besefte de raad dat de gemeente het hoofd simpelweg niet meer boven water kon houden. Dat ze haar inwoners tekort zou doen als ze vast zou houden aan haar zelfstandigheid. Tegelijkertijd werd besloten die zelfstandigheid niet zomaar op te geven en zich niet voor een koopje van de hand te doen. Een heel traject zou worden uitgestippeld om te komen tot de beste kandidaat om de toekomst mee in te gaan. Nu het uur U nadert – op 28 juni besluit de raad aan welke gemeente de liefde wordt verklaard – is het de hoogste tijd eens af te reizen naar de oudste gemeente van Noord-Holland.

Wie verwacht door polderlandschap langs idyllische kernen te mogen slingeren komt bedrogen uit. Direct van de snelweg duik je onder een viaduct door en beland je in no time voor het, dat dan weer wel, historische gemeentehuis. Dit deel van de gemeente Haarlemmerliede en Spaarnwoude ligt ingeklemd tussen snel- en spoorwegen.

Achter het gemeentehuis rijzen de grote silo’s van de voormalige suikerfabriek en om de paar minuten raast een vliegtuig over. ‘We zijn een dorp met grootstedelijke problematiek’, stellen burgemeester Pieter Heiliegers en gemeentesecretaris Fred Koot. En daarmee hebben we eigenlijk meteen het waarom van de keuze voor een herindeling te pakken. ‘In oppervlakte gemeten zijn we een grote gemeente. We hebben met Spaarnwoude een groot recreatiegebied binnen onze gemeentegrenzen en we zitten vlak bij Schiphol, langs snelwegen en een groot spoor. Amsterdam schuift westwaarts op, we grenzen aan het Noordzeekanaal en maken dus deel uit van de Metropoolregio Amsterdam.’

Als kleine gemeente heeft Haarlemmerliede en Spaarnwoude te maken met al die belangen en tegenstellingen. Heiliegers: ‘Op het terrein van de voormalige suikerfabriek is een miljoeneninvestering vergende outlet gepland. Weet je trouwens hoeveel mensen jaarlijks gebruik maken van Spaarnwoude, waar veel festivals zoals Awakenings worden gehouden? Vijfeneenhalf miljoen!’

Boven de pet
Tikkie boven de pet toch wel, voor een kleine gemeente, zo bij elkaar opgeteld. Na vele discussies, uiteraard een bestuurskrachtonderzoek, concludeerden het college en een unanieme raad vorig jaar juni dat de gemeente het in haar eentje niet meer kon rooien. ‘Een heel moedig besluit’, benadrukt Heiliegers nog maar eens. ‘We hebben meteen tegen de raad gezegd: jullie vertegenwoordigen de inwoners. Jullie moeten goed luisteren naar hun wensen en zorgen, en hen betrekken bij wat belangrijk is in een toekomstige gemeente. Die wensen en voorwaarden moesten worden verzameld, zodat we ze bij wijze van spreken in een aktetas onder onze arm konden meenemen naar potentiële fusiepartners.’

Wat in ieder geval in die aktetas mee moest, was het eerder in samenspraak met inwoners en ondernemers opgestelde waardenprofiel; zeg maar de harde verkoopvoorwaarden. ‘In iedere kern moet een basisschool blijven, de dorpshuizen moeten blijven evenals de dorpsraden; als liaison naar het centraal bestuur’, somt Heiliegers er een aantal op.

‘De eigenheid en kleinheid moeten terugkomen in de nieuwe gemeente’, vult Koot aan. Behoud van de leefbaarheid van de kernen is dus een heel belangrijke eis. Als we tijdens een ritje door de gemeente langs een basisschool rijden, maakt Heiliegers duidelijk wat daarmee wordt bedoeld. We zien een vol schoolplein met spelende kinderen en moeders die een praat je met elkaar maken. Even verderop een gemeenschapshuis en wat winkeltjes.

‘Het is belangrijk dat er plekken in de kernen zijn waar mensen elkaar makkelijk ontmoeten. Ook vinden we het van belang dat onze inwoners hun dagelijkse boodschappen dicht bij huis kunnen doen.’

Vogelspotters
Het koesteren van het vele groen is een andere belangrijke waarde, waarbij onder meer de (recreatieve) toekomst van de Houtrakpolder een zwaarwegend punt is. Ter plekke kijken we uit over een polder, waar een paar koeien rustig grazen en een watertje door het landschap kabbelt.

‘Het is een favoriete plek voor vogelspotters’, weet Heiliegers. Fietsers kunnen er ook hun hart ophalen en er kan worden gekanood. Wel zie je ook hier weer de grenzen van het gebied, zoals de windmolens van de gemeente Amsterdam aan de ene kant en de snelweg aan de andere. Eventuele toekomstplannen van bijvoorbeeld Amsterdam (zoals uitbreiding van het havengebied) worden vanwege deze natuurpracht met argusogen bekeken. Via kernen met mooie plekjes – maar ook met in onbruik geraakte industrieterreintjes – keren we terug naar het gemeentehuis. ‘Dat moet zijn publieke functie behouden, zodat inwoners er hun paspoort of rijbewijs kunnen halen. En het blijft ook een trouwlocatie.’

Met het waardenprofiel als basis, ging eind 2015 een intensief en ‘open en transparant’ proces van start om tot een ‘robuuste en toekomstbestendige gemeente’ te komen, zoals ambtelijk kartrekker Fred Koot het verwoordt. ‘We hebben met Amsterdam, Haarlem, Haarlemmermeer, Velsen, Zaanstad, Heemstede en Bloemendaal verkennende gesprekken gevoerd en hen bijgepraat over het tot nu toe gevolgde proces, over onze randvoorwaarden en de vervolg stappen.’

Position papers
Een van die vervolgstappen waren de position papers. ‘Daarin vroegen we de gemeenten duidelijk te maken waarom ze met ons willen fuseren en vooral ook wat ze ons te bieden hebben.’ Daaraan voorafgaand kregen de gemeentebesturen een uitgebreide bustour door Haarlemmerliede en Spaarnwoude, waarin ook tijd was ingeruimd voor gesprekken met bewoners en ondernemers. Uiteindelijk hebben vijf van de zes buurgemeenten ‘biedingen’ gedaan; Heemstede haakte begin dit jaar al af.

‘In die position papers hebben ze echt heel veel tijd en energie in gestoken’, vertelt Koot, daarin volmondig bijgevallen door Heiliegers. Op basis van het wegen van die biedingen, waarin de bewoners in alle gevallen lastenverlichting in het vooruitzicht werd gesteld, bleven drie mogelijke fusiepartners over: Amsterdam, Haarlemmermeer en Velsen.

‘Met de raad schatten we in dat deze drie gemeenten kunnen bieden wat nodig is om tot de door ons gewenste robuuste gemeente te komen. Bloemendaal deed een voorstel dat geen antwoord gaf op onze grootstedelijke problematiek. Voor een fusie met Haarlem was uiteindelijk geen draagvlak binnen de raad. De fragiele financiële positie, maar ook de ervaringen met een groot groengebied en het omgaan met dorpen en buurtschappen ten opzichte van de andere kandidaten wogen mee’, licht Heiliegers toe.

Met de vaststelling van de shortlist door de raad werd de één na laatste fase van het fusieproces ingeluid. Koot: ‘We hebben met de drie gemeenten diverse bestuurlijke en ambtelijke gesprekken gevoerd. Daarnaast is antwoord gegeven op meer dan honderd verdiepingsvragen die inwoners en ondernemers konden stellen.’

Op 8 juni was er de grande finale voor bewoners en ondernemers, waar ruim tweehonderd mensen op zijn afgekomen. In aparte zalen hebben de drie gemeenten zichzelf via onder meer speeddates en filmpjes gepresenteerd en zijn de drie burgemeesters en andere collegeleden ingegaan op vragen van bewoners.

Ook handig voor de raad, een paar weken voordat het besluit moet worden genomen. ‘De gemeenteraad kon op die manier nog eens horen wat de bewoners vinden van de plannen van de potentiële partners’, aldus Koot. Nu het ambtelijk/bestuurlijke voorwerk erop zit, is de politiek aan zet. Heiliegers: ‘De raad krijgt geen collegevoorstel waarin we onze voorkeur voor een gemeente uitspreken. De eindrapportage is het stuk op basis waarvan de gehele raad – oppositie en coalitie – in positie wordt gebracht en zijn besluit kan nemen.’ Wederom zal de raad dus moeten wikken en vooral wegen.

Respect
Heiliegers en Koot kijken tevreden terug op het tot nu toe verlopen proces. ‘Zo hadden we het bedacht, maar je weet nooit of het zo ook uitpakt.’ Was er niet de angst om simpelweg te worden opgeslokt door een van de grote buurmannen? Nee, ze zijn echt serieus genomen en de ‘verkoopvoorwaarden’ zijn eveneens hard. ‘De drie burgemeesters en hun gemeenten hebben dit traject op basis van gelijkwaardigheid en respect doorlopen. Stuk voor stuk hebben ze enorme inzet getoond’, benadrukt Heiliegers die, net zoals zijn gemeentesecretaris, weet dat zijn dagen zijn geteld; als burgervader van de oudste gemeente van Noord-Holland dan.

En die ‘verkoopvoorwaarden’ worden in een bestuurlijke overeenkomst voor de nieuw te vormen gemeenten nog eens vastgelegd. Heiliegers: ‘Garanties zijn er niet, maar je moet wel van hele goeden huize komen om aan die afspraken te tornen.

Buiten de boot
Haarlem heeft ‘waardering voor de betrokkenheid waarmee het bestuur van Haarlemmerliede en Spaarnwoude het fusieproces uitvoert’, stelt wethouder Merijn Snoek desgevraagd in een reactie. ‘Er zijn diverse onderzoeken geweest en alle beoogde fusiepartners zijn mee ‘op tour’ genomen door de gemeente. Dat Haarlem is afgevallen als fusiepartner betreuren wij zeer. Vanwege de natuurlijke oriëntatie van veel inwoners van Haarlemmerliede en Spaarnwoude op Haarlem, was het logisch geweest als Haarlem langer als beoogd fusiepartner in beeld was gebleven. Maar ach, als je met je buurmeisje flirt, dan weet je dat je ook afgewezen kan worden. Wel zullen wij ons in het vervolg van het fusieproces blijven uitspreken voor hereniging van het dorp Spaarndam met Haarlem. Deze gemeenschap ligt nu half in Haarlem en half in Haarlemmer liede en Spaarnwoude. Zeker met de verdergaande decentralisaties is dit een onwenselijke situatie.’

Nog in de race
‘Velsen ziet dat Haarlemmerliede en Spaarnwoude zorgvuldig omgaat met haar verkenning en keuze naar de juiste fusiepartner’, laat de gemeente weten. ‘Het is een open en transparant proces, waarbij alle stakeholders aan bod komen. Elke stap die in het proces wordt gezet wordt teruggegeven aan de inwoners van Haarlemmerliede en Spaarnwoude evenals aan de omgeving.’