Vertrouwenscommissie is vooral raadscommissie

Wat moet er gebeuren met wet­houders in een vertrouwenscommissie? Rond de raadsverkiezing van 2014 zal er weer een aantal vertrouwenscommissies actief zijn met daarin wethouders die op enig moment geen wethouder meer zullen zijn. Omdat de wethouder uit hoofde van zijn functie adviseur is van de vertrouwenscommissie, zullen deze wethouders hun adviesfunctie moeten opgeven en zich moeten laten vervangen door andere wethouders. Ook kan de raad eventueel besluiten het maar even zonder adviseur uit het college te doen. 

Binnenkort gaat de wetgever opnieuw bekijken hoe het zou moeten met de samenstelling van de vertrouwenscommissies. Nu bestaat de facultatieve regeling dat de raad één of meer wethouders aan de commissie kan toevoegen. Minister Plasterk van Binnenlandse Zaken stelt voor om aan die vrijblijvendheid een einde te maken en hier een verplichting in de wet op te nemen. Daar zijn wel goede argumenten voor aan te voeren, maar er zijn ook twijfels. 

Nu komt het vaak voor dat raden geen pottenkijkers uit het college in de commissie willen hebben. De wethouders worden dan soms wel vertrouwelijk geïnformeerd over de voortgang van de burgemeestersbenoeming. Dat is geheel in strijd met de wettelijke geheimhoudingsplicht, maar in die gevallen kruipt het politieke bloed waar het niet kan gaan. Dat informeren van collegeleden gebeurt ook wel indien er maar één wethouder in de vertrouwenscommissie zit. Vanuit partijpolitieke belangen worden dan wethouders met een andere politieke kleur af en toe bijgepraat.

Dat er zo veel wordt gelekt uit vertrouwenscommissies komt omdat de kring van betrokkenen vaak aanzienlijk groter is dan de omvang van de vertrouwenscommissie. Mede om die reden is het gewenst om het college bij het werk van de vertrouwenscommissie te betrekken. Een nog belangrijker argument is dat de burgemeester aan de ene kant goed met de gemeenteraad moet kunnen werken, maar aan de andere kant een groot deel van zijn tijd besteedt binnen het verband van het college en de ambtelijke dienst. Om die reden hebben ook die sectoren een uitdrukkelijk belang bij de benoeming van de nieuwe burgemeester.

Dat belang is zelfs zo groot dat in vertrouwenscommissies de wethouders als adviseurs nog wel eens de lead nemen en via meerderheidsposities en op basis van coalitiebelangen de aanbeveling van de raad dicht regelen. Dat gevaar is het grootst indien er een dominante partij is die zowel de fractievoorzitter als de wethouder-lijsttrekker in de vertrouwenscommissie heeft zitten.

Indien het straks verplicht wordt om één of meer adviseurs van het college in de commissie op te nemen, wordt het gevaar groter dat de invloed van het college gaat domineren boven de raadsinvloed. De meerderheidsposities van de collegevorming dreigen dan te worden doorgetrokken naar de benoeming van de burgemeester. Ervaren bestuurders hebben maar een halve vinger nodig om de hele hand te nemen.

Het aardige van de huidige facultatieve regeling is dat veel differentiatie mogelijk blijft, zelfs zodanig dat in sommige gemeenten ook de gemeentesecretaris als adviseur in de vertrouwenscommissie werd opgenomen. Strikt genomen is dat in strijd met de wet, maar het werd min of meer oogluikend toegestaan.

Niet alle gemeenten moeten over één kam worden geschoren. Er is in beginsel geen bezwaar tegen arrangementen die zijn toegesneden op de plaatselijke verhoudingen. Maar wat vooral telt is dat de legitimatie van het burgemeestersambt  wordt gezocht in de aanbeveling van de rechtstreeks gekozen gemeenteraad. Om die reden zijn de belangen van de ambtelijke dienst en het college per se ondergeschikt aan het belang van de raad.

De adviesfunctie voor wethouders en eventueel voor de gemeentesecretaris moet dan ook per se een bescheiden functie zijn. Een vertrouwenscommissie is vooral een raadscommissie. Het zou goed zijn om dat te borgen in tekst van en de toelichting op de Gemeentewet, want indien de adviseurs in de vertrouwenscommissie op de loop gaan met het aanbevelingsrecht van de raad dan zit er een weeffout in het systeem.