Springlevend, die macht der gewoonte

Soms lees je een boek over een belangrijk en boeiend onderwerp en weet je er in eerste instantie geen raad mee. Een boek over ‘gewoon doen’, ‘gewoonheid’, ‘de macht der gewoonte’, ‘de gewone man’, ‘het nieuwe normaal’ en populisme in de polder. Dan wijdt debatcentrum Spui25 er een avond met de auteurs aan en wordt scherper wat je ervan vindt. Die gewaarwording had ik na lezing van het nieuwe boek van politicoloog Menno Hurenkamp en socioloog Jan Willem Duyvendak.

Ze schreven het vanwege de sterke opkomst van het populisme, dat zegt op te komen voor de gewone man die in sociaaleconomisch en sociaal-cultureel opzicht in het nauw is gekomen. In feite ontmantelen de flankpartijen aan extreem rechtse en linkse zijde echter het gewone en zijn zij bezig de samenleving uit elkaar te laten vallen. Ook mainstreampartijen vinden het gewone een belast en beladen begrip geworden terwijl zij wel een politieke strijd blijven voeren over wat gewoon is of zou moeten zijn.

De auteurs zetten zich tegen deze discussie af. Zij willen zich niet met deze politieke normenstrijd maar met de feiten bezighouden. Dat gewone schuilt, zo blijkt uit empirisch onderzoek, vooral in ons alledaagse samenleven en in onze feitelijke gedragingen. Daarin nemen we elkaar niet voortdurend de maat en schuilt een veel grotere gelijkheid dan iedereen denkt. De mainstream in Nederland is sterk omdat minderheden zich aanpassen. Tradities veranderen amper. Over de principes van de verzorgingsstaat is grotere overeenstemming dan iedereen denkt.

De auteurs houden daarom een duidelijk pleidooi om ‘het gewone’ te blijven verdedigen. De moraal is dat we als samenleving bereid moeten zijn hardop te spreken over waarom we iets gewoon vinden. Gewoonheid opgevat als gelijkheid en als rechtstatelijk begrip van democratisch burgerschap zou daarom veel meer openlijk moeten worden verdedigd. De auteurs bepleiten dat gewoon doen meer in sociaaleconomische en vooral ook hedendaagse termen te bespreken, bijvoorbeeld om meer aandacht te hebben voor gewoon werk, en om gegarandeerde botsingen over cultuur en geschiedenis niet groter te maken dan nodig.

Toch één kanttekening. Het is helaas te veel een ideeënboek gebleven, vooral gestoeld op allerlei (interne) discussies tussen sociale wetenschappers en politici. Het had aan waarde kunnen winnen door enkele empirische hoofdstukken op te nemen over de mainstream. Ik wil weten hoe die macht van het gewone en die neiging tot gelijkheid concreet uitwerkt op terreinen als arbeid, onderwijs, zorg en sociale zekerheid. In de praktijk van het alledaagse samenleven zitten daar ongetwijfeld interessante verschillen tussen die meer aandacht verdienen.