Kiezer rekent in stemhokje af met foute bestuurder

Harm Rienks houdt in zijn proefschrift de lokale verkiezingsopkomst, de stemkeuze en het gemeentebeleid tegen het licht. De conclusie? ‘Ik vind geen aanwijzingen dat bestuurders letten op de kiezers, maar wél dat kiezers letten op hun bestuurders.’

Wilde je in Hellendoorn lagere belastingen? Dan moest je op Lokaal Hellendoorn stemmen. In Boxtel was de VVD wat voor jou. Wilde je lagere ozb in Vlissingen, dan was je bij het CDA aan het juiste adres. Ze bestuurden allemaal niet tussen 2018 en 2022, maar sinds de laatste raadsverkiezingen doen deze partijen mee. Of er daardoor iets verandert aan de belastingen in Hellendoorn, Boxtel en Vlissingen? Harm Rienks (37) geeft in zijn proefschrift antwoord op deze prangende vraag: ‘Een andere samenstelling van het gemeentebestuur leidt gemiddeld niet tot veranderingen in de hoogte of de verdeling van de lokale belastingen.’

Voorkeuren

Dat roept volgens hem vragen op over de lokale democratie. ‘Reken er niet op dat de lokale democratie lokale voorkeuren omzet in beleid,’ waarschuwt Rienks. En dat terwijl een andere samenstelling van het gemeentebestuur wel wat zou moeten uitmaken voor het beleid, vindt de politicoloog/econoom. ‘Van onze democratie verwachten we dat het overheidsbeleid is afgestemd op burgers. Verkiezingen zijn cruciaal voor het tot stand brengen van dit zogenoemde responsieve beleid. Die vermeende invloed op het beleid is voor mensen reden om te gaan stemmen en geeft legitimiteit aan het beleid. In vergelijking met andere landen zijn onze instituties bevorderlijk voor responsief beleid. De raadsverkiezingen zijn zeer competitief en de zetels worden verdeeld op basis van proportionele vertegenwoordiging. Je zou daarom verwachten dat verkiezingen leiden tot responsief beleid.’

Afstraffing

Kiezers letten immers wel degelijk op hun politici. Dat blijkt volgens Rienks ook uit het feit dat ze corruptie-incidenten, schandalen en professioneel falen vanuit het stemhokje afstraffen. Zijn onderzoek laat zien dat partijen met corruptie-incidenten gemiddeld zo’n 15 tot 20 procent minder stemmen krijgen dan vergelijkbare partijen zonder wangedrag. ‘In vergelijking met andere landen is dat een beste afstraffing, ook omdat corruptie-incidenten in Nederland betrekkelijk mild zijn. In landen met veel corruptie wordt dit minder hard afgestraft omdat mensen er moe van zijn. Je ziet in zulke landen ook wel dat corruptie-incidenten leiden tot een lagere verkiezingsopkomst, maar daarvan is bij ons geen sprake.’

Schandalen

Ook schandalen in de privésfeer worden afgestraft, constateerde Rienks. ‘Dat geeft politieke partijen een prikkel om integere en bekwame mensen op de kieslijst te zetten.’ Die prikkel kunnen partijen niet negeren, meent hij. Waarom niet? ‘Omdat we in ons land een heleboel politieke partijen hebben; dat maakt het eenvoudig op een andere partij te stemmen. Aan de linkerkant heb je wat te kiezen, aan de rechterkant ook. Kiezers houden hun bestuurders dus wel in het oog. Helaas vond ik geen aanwijzingen dat bestuurders ook letten op de kiezers.’

Lees het volledige artikel in Binnenlands Bestuur nr. 23 van deze week.