De verdwijntruc van de provinciale partijen

Vorig jaar stemde bijna een derde van de kiezers op een lokale partij. Provinciale partijen, partijen die niet landelijk georganiseerd zijn, halen bij de Provinciale Statenverkiezingen slechts enkele procenten. Dat verschil ligt onder meer aan het grote aanbod van landelijke partijen. Toch liggen er voor provinciale partijen kansen, ook al bij de komende verkiezingen.

Het lijkt op het eerste gezicht vreemd dat zoveel kiezers bij de gemeenteraadsverkiezingen op een lokale partij stemmen, maar bij de verkiezingen van Provinciale Staten (PS) niet op een provinciale partij. De traditionele partijen profiteren daar echter niet van. In 2003 haalden VVD, CDA en PvdA gezamenlijk ruim zeventig procent van de stemmen. Bij de laatste PS verkiezingen in 2019 was dat nog maar 25 procent. De stemmen gaan steeds vaker naar de zogenaamde ‘uitdagers op de flanken’.

In 2003 haalden de SP en de LFP samen ongeveer acht procent van de stemmen. Inmiddels is het aanbod uitdagers flink gegroeid. Bij de laatste PS-verkiezingen in 2019 haalden SP, PVV, DENK, PvdD, 50PLUS en FvD gezamenlijk 37 procent van de stemmen. In veel gemeenten doen zij echter niet mee aan de lokale verkiezingen, wat het succes van lokale partijen vergroot. En wellicht dat de populariteit van de landelijke uitdagers nog eens wordt versterkt doordat veel kiezers deze partijen graag in de Eerste Kamer zien.

Het beperkte succes van provinciale partijen is echter niet alleen door landelijke factoren te verklaren. Het succes van lokale partijen kenmerkt zich namelijk ook door lokale factoren die in de provincie minder goed werken. Veel nieuwe lokale partijen onderscheiden zich door zich af te zetten tegen de manier van politiek bedrijven in hun gemeente en dit te combineren met de focus op een aansprekend lokaal onderwerp - een nieuw gemeentehuis, een zwembad, een brug.

Provinciale onderwerpen die in de gehele provincie spelen, zijn daarentegen doorgaans zeldzaam. En als lijsttrekker in de hele provincie bekendheid opbouwen, is een stuk ingewikkelder dan binnen je eigen gemeentegrenzen beroemd zijn. Daarnaast is geld een belangrijke factor. Lokale partijen kunnen met enkele duizenden euro’s een goede gemeentelijke campagne voeren. Een provinciale campagne vergt flink meer spaargeld.

Toch liggen er wel degelijk kansen voor provinciale partijen. Kiezers voelen zich steeds meer aangetrokken tot politieke uitdagers op de flanken, maar landelijke uitdagers, bijvoorbeeld de PVV en Forum, profileren zich doorgaans beperkt op provinciale onderwerpen. Daar ligt hun aantrekkingskracht ook niet. Provinciale partijen zouden in dat gat kunnen springen door eenzelfde andere manier van politiek bedrijven te combineren met een provinciaal ‘hoe moet het dan wel’ programma.

In enkele provincies is daarnaast wellicht ook te profiteren van de populariteit van een provinciale (sub)identiteit. In Friesland doet de FNP dat bijvoorbeeld goed. Dat vereist overigens wel enig uithoudingsvermogen. Veel provinciale partijen zijn geen lang leven beschoren en verdwijnen na beperkt succes weer snel. Als provinciale partijen naast een grotere aantrekkingskracht daarom ook een stabiele partijorganisatie weten op te zetten, zou hun toekomst er vermoedelijk een stuk beter uitzien dan de povere resultaten van de afgelopen jaren.