Waar zijn de politici met Zivilcourage?

Het was ook de week waarin minister Van Middelkoop zich in de Tweede Kamer moest verantwoorden over zijn interviews en de week waarin de druk voor een parlementair Irak- onderzoek steeds sterker werd. Het was ook de week van de dag, vrijdag, waarop Geert Wilders bekendmaakte dat zijn PVV aan de Europese verkiezingen mee gaat doen. Maar het was ook de week waarop in Nederland, op donderdag 22 januari, de film Valkyrie in première ging.

‘Valkyrie’ is het Engelse woord voor ‘Walküre’, de codenaam die een groep Duitse officieren in de laatste oorlogsjaren gebruikte voor hun aanslag op Adolf Hitler, de daarop volgende staatsgreep en de onderhandelingen met de geallieerden. De uiteindelijke hoofdrolspeler in dit complot was graaf Claus Schenk von Stauffenberg, die in Valkyrie wordt gespeeld door Tom Cruise.

Von Stauffenberg vloog op 20 juli 1944 naar de Wolfsschanze, een hoofdkwartier van Hitler in het huidige Polen, en slaagde erin een bom te plaatsen onder de tafel waaraan Hitler zich door zijn generaals over het verloop van de oorlog liet bijpraten. Maar omdat Stauffenberg zwaar gewond uit Noord- Afrika was teruggekeerd (hij miste zijn linkeroog, rechterhand en twee vingers van zijn linkerhand), had hij slechts één in plaats van twee bommen kunnen klaarmaken. Bovendien werd de bijeenkomst niet in een bunker, maar in een houten gebouwtje gehouden, waardoor de gevolgen van de explosie veel minder zwaar waren. Hitler overleefde de aanslag met duivelsgeluk. Stauffenberg en de zijnen werden diezelfde dag nog op het binnenhof van het Oorlogsministerie in Berlijn geëxecuteerd.

Deze episode uit de twintigste-eeuwse geschiedenis heeft altijd als geen ander indruk op me gemaakt. Toen ik er in 1995 zelf een boek over schreef, bezocht ik een aantal weduwen van de mannen die in 1944 uiteindelijk door Hitlers wraak waren getroffen. Het eerste dat mij opviel, was dat zij nooit waren hertrouwd. ‘Diep verbonden aan hun mannen, voelden zij zich nooit vrij voor een andere relatie’, zoals een van de nabestaanden het onder woorden heeft gebracht.

Het tweede dat mij opviel, was de nadruk die zij allen legden, evenals hun mannen, op het morele karakter van de aanslag. De aanslag die Stauffenberg had gepleegd, was een morele plicht geweest. Er moest moed worden getoond, omwille van de eer: om de wereld te laten zien dat er wel degelijk sprake was geweest van Duits verzet tegen Hitler, ook al zou het praktische resultaat van de aanslag gering zijn. Het woord dat zij telkens weer gebruikten om die wereld van tradities en waarden mee samen te vatten, was Courage, ofwel Zivilcourage: de (burgerlijke) moed om op een gegeven moment naar het ingeven van het geweten te handelen. En dat vereist weer een vorming die ons niet alleen bekwaamt om scherp te zien wat er aan de orde is, maar ook om de kracht en de wijsheid te hebben om dat wat wij moeten doen op de juiste manier te doen.

Ik denk dat we in Nederland ook weer heel wat van die courage nodig hebben. Niet alleen vanwege al die enerverende gebeurtenissen van deze week - gebeurtenissen die op toenemende politieke turbulentie wijzen - maar ook vanwege het gesternte waaronder die gebeurtenissen zich voltrekken. Een gesternte van weer dreigend afnemend vertrouwen in de politiek.

Er is te vroeg gejuicht toen de kredietcrisis erop leek te wijzen dat de Nederlandse kiezer zijn kaarten weer zette op het oude, vertrouwde politieke midden. Weliswaar konden de drie traditionele partijen voor het eerst weer een Kamermeerderheid vormen, maar sinds dit weekend is deze meerderheid alweer verdampt en blijkt ook nog eens dat het vertrouwen weer verder zal afnemen wanneer de aanvankelijke kabinetsmaatregelen om de economie te redden, een omvangrijke economische crisis niet kunnen voorkomen. Dan blijkt of er in Nederland politici met courage zijn, die de situatie niet alleen doorzien maar ook een verhaal hebben en zullen weten wat ze moeten doen. We hebben er helaas nog geen namen bij.