Qatverslaving Somaliërs leidt tot stress en geweld

Verslaving aan het kauwen van qat zorgt voor grote problemen in de Somalische gemeenschap. Dat meldt de Federatie van Somalische Associaties in Nederland (FSAN) in een rapport dat deze maand is aangeboden aan minister Donner (Binnenlandse Zaken).

Naast qat vormt alcohol een toenemend probleem. Over het effect van de combinatie van beide middelen is te weinig bekend. Volgens de FSAN ‘veroorzaakt qat veel stress binnen het gezinsleven en is het vaak een bron van huiselijk geweld’. ‘Veel echtscheidingen in de Somalische gemeenschap zijn te relateren aan het qatgebruik van met name de mannen’, aldus het rapport Somaliërs voorop - aanpak voor en door de Somalische gemeenschap gericht op maatschappelijke participatie, weerbaarheid en veiligheid.

Qat is de verzamelnaam voor de bladeren en zachte takjes van de plant catha edulis forsk. Het kauwen daarvan geeft een bedwelmend effect. ‘In principe is qat een gewoon genotsmiddel, zoals een glas wijn dat ook is’, vertelt Mohamed Elmi, secretaris van de FSAN. ‘Veel mensen gebruiken het en functioneren toch normaal. Het probleem is echter dat qat-kauwers hier heel lang mee bezig zijn. Het is een sociaal gebeuren, je doet het niet in je eentje, maar gaat er de hele nacht voor zitten. Daardoor zijn de mannen de volgende dag niet fit, blijven de hele dag in bed liggen, helpen niet in het huishouden en met de kinderen, en gaan niet op pad om een baan te zoeken. Ze gaan steeds minder participeren waardoor ze moeilijker integreren, waarna ze zich weer vervelender voelen en weer naar middelen grijpen.’

Ontwrichtend

Ook Ahmed Abdulwahab, coördinator van de Somalische zelforganisatie Dalmar in Den Haag, spreekt van een groot probleem: ‘Qat-gebruik leidt tot gezinsontwrichting. Vroeger, in Somalië, werd het gebruikt als een sociaal genotsmiddel, maar hier in Nederland raken mensen er verslaafd aan. Ze blijven de hele nacht wakker, waarna er de volgende ochtend van werken of solliciteren niks terechtkomt. Mede daardoor is de werkloosheid onder Somaliërs zo hoog.’

Bovendien, legt Abdulwahab uit, kost qatverslaving veel geld. ‘Een bundeltje qat kost misschien 5 euro, en je gebruikt in zo’n nacht al snel tien bundeltjes, dat is 50 euro. Een paar sigaretten erbij, wat biertjes, tel maar uit, als je dat elke dag doet, red je het niet eens met je bijstandsuitkering. En dus gaan de mannen de kinderbijslag voor qat gebruiken, dat geeft weer spanningen met moeder, enzovoorts.’

Sinds kort komt bij dit alles het toenemende gebruik van alcohol door Somalische jongeren, vooral in opvangcentra en asielzoekercentra, zo signaleren de Somalische organisaties. De combinatie van qat met alcohol is onbekend in Nederland.

‘Professionals van de opvang weten vaak niet hoe om te gaan met deze gebruikers, die niet alleen voor zichzelf een gevaar vormen, maar ook vaak voor anderen’, zo schrijven de auteurs van het FSAN-rapport aan minister Donner.

Oorlogstrauma’s

Mohamed Elmi: ‘Veel Somalische jongeren ontdekken alcohol pas hier in Nederland. Ze gebruiken het om hun problemen te vergeten en hun oorlogstrauma’s te verwerken. Er is nu onderzoek gaande naar de effecten in combinatie met qat-gebruik. Alcohol neemt remmingen weg en maakt een beetje suf, qat is juist geestverruimend, je wordt er heel spraakzaam van, kunt heel helder nadenken en hebt allerlei ideeën. Wat beide middelen tegelijkertijd doen, weten we eigenlijk niet’.

Overigens is de echte verslavingsproblematiek voorbehouden aan zo’n 10 procent van de Somalische gezinnen in Nederland, stelt Elmi. ‘Het is niet zo dat het wijdverbreid is onder alle Somaliërs hier. Veel mensen gebruiken qat als genotsmiddel in het weekend. Een minderheid raakt echt verslaafd.’

In het rapport, dat ook is aangeboden aan diverse Kamerleden en aan het ministerie van Buitenlandse Zaken, beschrijft de FSAN verder hoe veel Somaliërs kampen met ‘sociaal analfabetisme’. Elmi: ‘Ze komen uit een land waar oorlog en chaos is, en denken in Nederland: vrijheid, blijheid. Maar ze weten niet dat hier meer regels dan mensen zijn, dat er andere spelregels gelden in het sociale en maatschappelijke verkeer. Opgroeien in een gewelddadige omgeving vereist andere vaardigheden dan wat je hier nodig hebt. Daar komt nog bij dat veel nieuwkomers analfabeet zijn omdat er nagenoeg geen onderwijssysteem meer is in het totaal ontwrichte Somalië.’

Het rapport rept van een ‘haast onoverbrugbare kloof tussen enerzijds de traditionele leefwereld met specifieke codes en beperkte democratische tradities, waar de laatste decennia het geweld heeft geheerst, en anderzijds de westerse, democratische leefwereld in Nederland’.

De opeenstapeling van problemen maakt een specifieke aanpak voor de 30 duizend Somaliërs in Nederland noodzakelijk, zo bepleiten de organisaties al langere tijd. FSAN stelt voor, een ‘onderwijs intermediair steunpunt’ in te richten, voor het voorlichten en coachen van Somalische ouders; ook zou er een (regionale) banenbeurs moeten komen. De Somalische intellectuelen in Nederland dienen het voortouw te nemen bij het emanciperen van de Somalische gemeenschap, bepleit de FSAN.