Verandering van tijdperk

Elke anderhalf jaar verdubbelt de kracht van onze technologie. Ouderen lijken de pc overgeslagen te hebben maar gebruiken de iPad volop. We kopen steeds meer via internet en de publieke opinie wordt voor een belangrijk deel bepaald door ons gebruik van sociale media.

Terecht stelt hoogleraar transitiemanagement Jan Rotmans dat we leven in een verandering van tijdperk en niet in een tijdperk van verandering. Kenmerkend voor dit tijdperk is het zoeken naar nieuwe verhoudingen. Meer dan ooit geldt dat gezag, legitimiteit en autoriteit niet meer vanzelfsprekend zijn en dat we ons elke dag moeten afvragen welke waarde we toevoegen aan wat al is. Met de decentralisaties in het sociaal domein bevinden we ons in het hart van die zoektocht. De taal van de participatiemaatschappij lijkt te veronderstellen dat overheidsbeleid het gedrag van mensen zal beïnvloeden, maar de werkelijkheid is dat de overheid zich moet afvragen wat zij toevoegt aan een samenleving die zich sneller ontwikkelt dan de overheid kan bijhouden.
 

Wie luistert naar de ervaringen van wethouders in deze eerste maanden na de decentralisaties hoort onder meer verwondering over de complexiteit van de vragen waarmee zij worden geconfronteerd. Nooit hoorde ik zo veel wethouders zo vaak spreken over heel concrete casussen die zij uit de gesprekken met hun wijkteams halen. Ik vind dat een mooie ontwikkeling. De lokale overheid komt daarmee dichter op de werkelijkheid. Wat voegen wij toe aan wat mensen zelf doen en wat anderen om hen heen doen?

Die zoektocht past in een verandering van tijdperk, maar is ook een radicale omkering van de manier waarop de overheid lange tijd heeft gehandeld. De piramide wordt een pannenkoek. Verticale verbindingen ontwikkelen zich tot horizontale verbindingen en gestolde structuren lossen op in tijdelijke samenwerkingsverbanden van mensen, organisaties en instellingen die beseffen dat zij elkaar nodig hebben om resultaten te boeken.

Diezelfde zoektocht zien we tussen Rijk en gemeenten. De verticale structuren botsen met de verbindingen die gemeenten zoeken. Lokaal gaat het om de vraag wat we toevoegen aan het leven van onze inwoners. Maar de Tweede Kamer heeft zich geordend naar beleidscategorieën. Voor departementen geldt hetzelfde. Wat betekent de radicale omkering naar de leefwereld van onze inwoners voor de rijksoverheid? Moeten we ons meer gedragen als één overheid met de gemeente als eerste overheid of moet het Rijk zich vooral terugtrekken in stelselverantwoordelijkheid? En wat betekent dat voor de VNG als vereniging? Zijn gemeenten zelfbewuste lokale overheden die samenwerken met elkaar en met de rijksoverheid waar dat kan, en eisen stellen waar nodig? Agenderen we de lokale werkelijkheid in Den Haag of implementeren we de landelijke agenda in onze gemeenten? Voorlopig meer vragen dan antwoorden. Maar dat hoort bij een verandering van tijdperk. En ondertussen verandert de samenleving sneller dan we kunnen bijhouden. 

Jantine Kriens