Uitholling van de gemeente

Het leidde niet tot een stilstand in het aantal fusies. In 2002 (aantreden eerste kabinet-Balkenende), waren er bijna vijfhonderd gemeenten, bijna 10 jaar later zijn er nog ruim vierhonderd. Vrijwel zonder uitzondering is gekozen voor fusie.

Meestal zijn gemeentebesturen tot die keuze gedwongen. Het belangrijkste probleem: te weinig ambtenaren om het werk zelfstandig te blijven doen. In de afgelopen 10 jaar werd dat probleem steeds prangender. Door decentralisatie krijgen gemeenten steeds meer taken. Eerst kregen ze er de verantwoordelijkheid voor de Wet werk en bijstand bij en later volgde de Wet maatschappelijke ondersteuning. En nu komt daar de jeugdzorg, een deel van de Awbz en de verantwoordelijkheid voor de onderkant van de arbeidsmarkt bij. Omdat het ook nog eens met minder geld moet, komen gemeenten nog meer in de knel. De vluchtroute: meer samenwerking.

Het kabinet bewijst intussen onder leiding van minister van Binnenlandse Zaken Donner (CDA) lippendienst aan de zelfstandige gemeente. Donner nam afscheid van het idee van schaalvergroting naar Deens voorbeeld. Hij droomt, zo bleek vorige week in het herindelingsdebat in de Kamer, over Frankrijk: die zo mooie, kleine zelfstandige Franse gemeente met een eigen mairie. Van extra taken hebben Franse gemeenten geen last. Die worden uitgevoerd door het regionaal bestuur, de prefect.

In het bestuursakkoord tussen Rijk en gemeenten, dat ter goedkeuring voorligt aan het VNG-congres komende week in de Achterhoek, staan meerdere passages waaruit blijkt dat Binnenlandse Zaken en de andere Haagse ministeries weinig tot geen vertrouwen hebben in de zelfstandige gemeente. Den Haag houdt door controle en modelvoorschriften graag greep op de uitvoering van taken. Het versterkt het beeld dat het Rijk geen vertrouwen heeft in de decentrale overheden. Voor het Rijk is de gemeente kennelijk een uitvoeringskantoor. Dat daarmee getornd wordt aan een fundament van het Huis van Thorbecke - gelijkwaardigheid van bestuursorganen - is slechts een bijkomstigheid waar alleen bestuurlijke fijnproevers zich nog druk over maken.

Illustratief voor het gebrek aan vertrouwen in de gemeente is ook hoe minister Donner onderstreepte dat Den Haag uitmaakt of gemeenten fuseren. Formeel-juridisch is het logisch: Den Haag gaat over de herindelingswet. Bestuurlijk past het in de stijl van dit kabinet: wij weten wat goed voor u is.

Voor de bühne staat dit kabinet pal voor gemeenten in nood. Die worden pas opgeheven als ze het niet langer zelfstandig kunnen rooien en - om gedoogpartner PVV te behagen - mits daar draagvlak voor bestaat. Achter de schermen maken coalitiepartijen noch gedoogpartij zich sterk voor de autonome gemeente met een ruimer eigen belastinggebied en echte speelruimte voor eigen bestuurlijke afwegingen. Daarom maskeert het pleidooi voor herindeling- van-onderop de centraliserende werking van de decentralisatie van taken met als effect: een uitholling van de zelfstandige kleine en middelgrote gemeente.