Stadshoogleraar als ‘buitenboordmotor’

Geen consultant, maar ‘de buitenboordmotor’ van het college van B en W, de gemeenteraad en ambtenaren. Zo ziet de Tilburgse arbeidsmarktprofessor Ton Wilthagen zijn aanstelling als stadshoogleraar. Een primeur voor Nederland.

‘Het is niet zo dat ik een extra wethouder word’, zegt de kersverse stadshoogleraar, die zich met name zal buigen over de regionale arbeidsmarkt en het samenhangende sociaal domein. ‘Als wetenschapper zoek ik de balans tussen distantie en betrokkenheid. Ik zal intensief optrekken met het college, maar vanuit mijn eigen rol. Wat ik vind, hoeft niet de agenda te worden.’

Eerder ontwikkelde Wilthagen met jongerenvakbonden FNV en CNV de startersbeurs, waarmee jongeren werkervaring kunnen opdoen in het bedrijfsleven. De beurs bestaat nog steeds en is in de loop der tijd aangeboden door ongeveer 220 gemeenten. Volgens Wilthagen is geen sprake meer van personeelstekorten, maar van heuse maatschappelijke ontwrichting. ‘De arbeidsmarkt is de achilleshiel van onze samenleving geworden’, zegt hij. ‘Nachtbussen die niet meer rijden, inhaalzorg die niet van de grond komt, kinderopvang die niet meer alle werkdagen open kan. Bedrijven en instellingen komen niet aan mensen met de juiste skills.’

Dat wordt voor hem een belangrijk aandachtspunt. Tegelijk staat hoog op zijn agenda het inclusietekort. Ondanks grote personeelstekorten vindt een groep mensen langdurig geen plek op de arbeidsmarkt. Minder dan voorgaande jaren, maar nog altijd zijn er meer dan een miljoen mensen die in enige mate ook zouden willen en kunnen werken. Waarvan volgens de laatste landelijke cijfers 407.000 in de bijstand. Onbenut arbeidspotentieel. In Europese opzicht scoort Nederland matig tot gemiddeld op het gebied van arbeidsparticipatie van mensen met een arbeidshandicap. En het investeert beperkt in arbeidsmarkt- en scholingsprogramma’s voor mensen buiten de arbeidsmarkt. ‘Je mag bijvoorbeeld in je uitkeringstijd niet werken aan je competenties en doorleren. Oud denken, want de arbeidsmarkt verandert sneller dan ooit’, aldus Wilthagen.

‘Illusiepolitiek’

De Participatiewet, waarover Wilthagen nooit onder stoelen of banken stak dat hij het ‘illusiepolitiek’ vindt, verbeterde weinig aan deze situatie. ‘Men was ervan overtuigd dat het zou lukken om duizenden mensen niet bij de sociale werkvoorziening, maar bij gewone bedrijven te plaatsen. Die wet is zeker geen gamechanger geworden. Er is gedecentraliseerd en bezuinigd, maar de uitstroom uit de bijstand van mensen met beperkingen is niet verhoogd. Zij hebben het eerder moeilijker gekregen, en werkgevers vinden de regels nog steeds complex.’

Een van de punten waarop de Participatiewet stukloopt, is volgens hem dat sociale diensten en klantmanagers hun cliënten nauwelijks kennen, ‘ze kennen hen voornamelijk administratief’. Het streven mensen zo snel mogelijk uit de uitkering te krijgen, is nog te vaak leidend. ‘Zeker in de grotere steden hebben we veel ongekend talent. Uitkeringsgerechtigden worden soms ook nog eens wantrouwend bejegend. Zo kom je er nooit achter wat ze al kunnen, waartoe ze misschien in staat zouden zijn en wat hun motivatie is.’ Wilthagen ziet meer in leerwerk- en maatwerkvoorzieningen, vergelijkbaar met startersbeurzen. ‘Na jaren op de reservebank kun je niet meteen in de Champions League spelen. Geef mensen de kans te ontdekken wat ze met hun skills kunnen.

Dat vraagt andere arrangementen dan de huidige. Bijvoorbeeld voorzieningen waarin eerst het leerdeel groter is en het werkdeel kleiner. In overleg met het bedrijf kan dat werkdeel later vergroot worden.’ De komende tijd wil Wilthagen de boer op om te spreken met MBO’s en het bedrijfsleven. ‘Misschien kunnen we meer accenten leggen op opleidingen voor zorg en techniek. Als gemeente kun je dat niet afdwingen. Voor afstemming moet je in de regio rondetafelgesprekken voeren.’ Een punt dat ook op zijn lijstje staat, is het vasthouden van jongeren. ‘Afgestudeerden heb je als gemeente en regio nodig voor bedrijven en instellingen. Ik wil graag mét jongeren zelf onderzoeken wat het aantrekkelijker maakt in Midden-Brabant een stuk van hun loopbaan te doen. Zo zijn er veel samenhangende issues. De arbeidsmarkt is één grote legpuzzel en ik ga meepuzzelen.’