Stop met gewogen stemmingen

Mijn conclusie was dat deze gewogen stemming niet is toegestaan. Er is reden op dit thema nog eens terug te komen, vooral ook omdat staatssecretaris Bijleveld in beweging is gekomen op dit punt en diverse griffiers mij allerlei vragen hebben gesteld. Regel is dat in de plenaire gemeenteraad wordt gestemd op basis van het principe one man, one vote. In commissies wordt meestal niet gestemd. Alleen indien gemeenten veel zaken af willen doen in de commissies om de plenaire raadsvergadering te ontlasten, kan het probleem van de gewogen stemming ontstaan.

De gedachte is dan de volgende. Alle fracties sturen in beginsel één vertegenwoordiger naar de commissie. Het stemgewicht van deze vertegenwoordiger is afhankelijk van de fractiegrootte, en op die manier kan de commissie functioneren als een gemeenteraad in het klein. Deze werkwijze heeft verschillende nadelen en voordelen. De afweging tussen die voor- en nadelen blijft hier nu buiten beschouwing. Indien een gemeente kiest voor deze werkwijze ontstaat de vraag of dit wel is toegestaan. Het antwoord is klip en klaar: dat is niet het geval.

Op vragen van de Tweede Kamerleden Schinkelshoek en Bilder antwoordde staatssecretaris Bijleveld in gelijkluidende zin. De Gemeentewet staat gewogen stemming niet toe. Bijleveld heeft inmiddels een brief naar alle Nederlandse gemeenten gestuurd met daarin het verzoek de gewogen stemming niet meer toe te passen en voor zover noodzakelijk de verordeningen en reglementen te wijzigen. Verschillende griffiers zijn teleurgesteld over deze missive van de staatssecretaris. Zij vrezen dat de commissies die op de bovengenoemde manier werken, zullen worden bevolkt door te veel raadsleden, waardoor het ontlastende effect van de werkwijze teniet wordt gedaan. Ook wordt gewezen op art. 82 Gemeentewet waar staat geformuleerd dat de raad de taken, bevoegdheden, samenstelling en werkwijze van de commissies regelt.

De redenering wordt naar voren gebracht dat dit een voldoende wettelijke grondslag is voor een stelsel van gewogen stemming. Deze laatste zienswijze is onjuist. Er is een uitdrukkelijke wettelijke grondslag vereist, zoals die bijvoorbeeld ook geldt voor de verkiezing van de Eerste Kamerleden door de leden van Provinciale Staten. Een uitdrukkelijke grondslag is vooral ook noodzakelijk omdat het hier een principiële keuze betreft. Beraadslaging en stemming horen bij elkaar. Indien een stem wordt uitgebracht door de ene vertegenwoordiger namens andere dan betekent dit dat de andere vertegenwoordigers stelselmatig bij de beraadslaging afwezig zijn.

Nu gemeenteraadsleden een individueel mandaat hebben, is deze collectivisering van het stemgedrag niet toegestaan. Er moeten bijzondere argumenten zijn - zoals bij de verkiezing van de senaat - om op de gelijkheid van de individuele mandaten inbreuk te maken. Dat argument kan niet worden gevonden in het ontlastende effect van stemmingen in de commissies. Betekent dit nu dat de gemeenten die de genoemde werkwijze kennen hun procedures geheel moeten bijstellen? Wel waar het de toepassing van gewogen stemmingen betreft. Niet waar commissies de raadsvergadering voorbereiden en alvast selecteren in de zaken die wel en geen uitgebreide beraadslaging in de plenaire vergadering behoeven. In de commissie kan worden gepeild welke voorstellen wel en welke geen uitvoerige behandeling behoeven in de raad. Dat is dan geen stemming maar een indicatie voor de wijze van behandeling. Bovendien kan van de nood een deugd worden gemaakt.

In diverse gemeenten bestaan goede ervaringen met het brengen van een commissieadvies in de fractievergadering die vooraf gaat aan de raadsvergadering. De vertegenwoordiger in de commissie kan dan verslag uitbrengen van de gedachtewisseling in de commissie, waarop vervolgens door de fractieleden een definitief standpunt wordt bepaald voor de stemming in de raad. Langs die weg kan de raadsvergadering blijvend worden ontlast en kan het beginsel van het one man, one vote volledig overeind blijven.