Diversiteit blijft heikel punt

‘Dat partijen die wat gender betreft een evenwichtige fractie willen, zowel aandacht moeten besteden aan vernieuwing als aan diversiteit. Die twee aspecten moeten hand in hand gaan, anders lukt het niet. En het is heel belangrijk dat partijen echt actief op zoek gaan naar vrouwelijke kandidaten, dat ze hun best doen om die ook daadwerkelijk te vinden.’

‘Omdat de politiek minder uitnodigend is voor vrouwen – daardoor zijn zij vaak terughoudender om hier actief in te worden. Dit heeft onder meer te maken met zaken als grensoverschrijdend gedrag en online haat. Uit een onderzoek van de Vrije Universiteit Amsterdam, in 2021 gepubliceerd in De Groene Amsterdammer, blijkt bijvoorbeeld dat vooral vrouwelijke politici te maken hebben met haatberichten op de social media – met Sigrid Kaag op nummer 1.’

‘Als je er goed over nadenkt, is dat best wel logisch. Op het moment dat je een bestaande fractie wilt vernieuwen, en je hebt maar een beperkt aantal zetels, dan geef je een bestaande zetel eerder aan een vrouw als je als partij ook belang hecht aan diversiteit. In die zin heeft het een versterkend effect.’

‘Mijn onderzoek bevestigt wat uit eerder onderzoek ook al bleek, namelijk dat de afkeer van diversiteit sterker is bij rechts. Alle partijen die hier in mijn onderzoek een nul-score op behaalden, bevinden zich aan de rechterkant van het politieke spectrum. Heel verrassend vind ik echter dat partijen die wél goed op diversiteit scoorden, zich overal op het politieke spectrum bevinden: links, rechts en in het midden. Blijkbaar zien dus niet alleen linkse partijen het belang in van diversiteit, maar ook partijen als het CDA en de ChristenUnie. De top 10 van de kandidatenlijst van die laatste partij bestond bijvoorbeeld voor de helft uit vrouwen en voor 30 procent uit mensen van kleur. Dat stemt mij positief.’

‘Ja, dat klopt. Een volledig nieuwe lijst is ook helemaal niet nodig. Maar je kunt je als partij wel afvragen hoe divers de huidige samenstelling van je fractie is. En als je gaat vernieuwen, en je laat een deel van de zittende kandidaten blijven, dan moet je ook goed kijken naar wie je dan laat zitten en wie je wisselt. Helaas zien we vaak dat vrouwen en mensen van kleur degenen zijn die dan worden vervangen. Hoe vaak dat precies gebeurt, heb ik nu niet onderzocht, dat zou ik een mooi vervolgonderzoek vinden. Overigens heeft een aantal partijen – van de PvdA, het CDA en de VVD weet ik het zeker – de regel dat je als volksvertegenwoordiger niet meer dan twee of drie termijnen mag blijven zitten. Die hebben vernieuwing dus al ingebakken in hun eigen proces.’

‘Als je politiek actief wilt worden, dan zul je dat vrijwel altijd via een bestaande politieke partij moeten doen – een eigen partij oprichten is bepaald niet eenvoudig. Op die manier bepalen deze partijen dus wie er in Nederland een politieke functie kan bekleden en op welke kandidaten wij burgers kunnen stemmen. Partijen stellen niet alleen de kieslijst samen, zij bepalen ook hoe hoog iemand op die lijst staat. Zo kunnen ze er wel een vrouw op plaatsen, maar als dat op de vijftigste plek is, is de kans klein dat zij ook in de Tweede Kamer komt.

Terwijl partijen dus veel invloed hebben, staan ook zij niet buiten de maatschappij, hebben ook zij te maken met de uitsluitingsmechanismen die voortkomen uit racisme, seksisme en homofobie. Het gevolg hiervan is dat veel groepen zich onvoldoende vertegenwoordigd zien in politieke partijen. En dat heeft weer gevolgen voor hun participatie in de politiek. Want stel je streeft een politiek carrière na, maar er is geen enkele partij waar je jezelf bij vindt passen, dan zijn er voor jou maar weinig opties.’

‘Bij veel mensen bestaat een vastomlijnd beeld van een geschikte politicus en het is een groot nadeel als jij daar niet aan voldoet – daar is heel veel onderzoek naar gedaan. Als je mensen twee foto’s voorlegt en vraagt wie van de twee de politicus is, dan kiezen de meesten voor de foto van een witte man. En niet voor die van een vrouw of een persoon van kleur.’

‘Partijen die dat goed regelen, laten in de praktijk zien dat ze vernieuwing écht belangrijk vinden. Je kunt als partij wel veel nieuwe mensen willen, maar als je die vervolgens niet zelf opleidt en voorbereidt op hun toekomstige politieke carrière, dan wordt het lastig. De meeste partijen doen het overigens heel goed, allemaal op hun eigen manier. Zo hebben ze bij GroenLinks bijvoorbeeld zogeheten Talentenklassen, bij de VVD Kadertrainingen, en het CDA kent een Talentenpool.’

‘Onofficiële streefcijfers werkten bij de laatste Kamerverkiezingen inderdaad opvallend goed, dat is een concrete uitkomst waar partijen mee aan de slag kunnen. Kiescommissies gingen hier heel verschillend mee om. De besturen van D66, GroenLinks en de ChristenUnie gaven bijvoorbeeld alleen de opdracht mee dat de kieslijst divers moest zijn, zonder daar een concreet cijfer aan te hangen. Vervolgens hebben die kandidatencommissies er zelf voor gekozen om dat te vertalen naar een concreet streefcijfer, dat vind ik een heel mooi proces.

Toch is het belangrijk dat partijbesturen zelf ook een concreet streefcijfer definiëren en vastleggen, bijvoorbeeld 50 procent vrouwen op verkiesbare plekken. Op dit moment gaat het vanzelf goed doordat veel partijen diversiteit belangrijk vinden. Ze denken erover na hoe ze dit intern kunnen bereiken en bewaken ook actief hun imago op dit gebied. Je kunt er echter niet op vertrouwen dat het ook altijd goed zal blijven gaan.

Wat als er straks een periode aanbreekt waarin diversiteit door partijen minder belangrijk wordt gevonden? Dan is het belangrijk als partijen zo’n streefcijfer hebben vastgelegd en vrouwen niet afhankelijk zijn van wie er op een bepaald moment in de kandidatencommissie zitten. Er zijn wel partijen met vaste selectiecommissie, maar veel partijen stellen die commissie bij elke verkiezing weer anders samen. Je kunt er dus niet zomaar van uitgaan dat bij de volgende verkiezingen dezelfde keuzes zullen worden gemaakt.’