Scepsis rond instituut klokkenluiders
Minister Donner wil, gesteund door de Tweede Kamer, een ‘college van adviseurs’ in het leven roepen voor klokkenluiders. In de wetenschap en in de Expertgroep Klokkenluiders klinken kritische geluiden.
Met de oprichting van een college van adviseurs wil minister Donner (Binnenlandse Zaken, CDA) een eind maken aan de slepende discussie over de vraag waar klokkenluiders te rade kunnen gaan als intern melden geen resultaat heeft. De minister hoopt het college begin volgend jaar te installeren.
Werknemers uit zowel de publieke als de private sector kunnen zich richten tot het nieuwe instituut. Het is de bedoeling dat klokkenluiders hier advies kunnen inwinnen over eventuele vervolgstappen, ook in relatie tot hun werkgever. Verder zal het college meldingen beoordelen en zonodig doorverwijzen naar bijvoorbeeld het Openbaar Ministerie of de Nederlandse Mededingings Autoriteit.
Tijdrovend
De inrichting van een advies- en verwijspunt bij de Nationale ombudsman, zoals Donners voorganger Ter Horst aanvankelijk wilde, of bij de Sociaal-Economische Raad, zoals bepleit door de sociale partners, is hiermee van de baan. Volgens Donner zou hiervoor een tijdrovende wetswijziging nodig zijn, terwijl het college van adviseurs kan worden ingesteld bij maatregel van bestuur. Bovendien zou een bredere opzet meer geld kosten, en dat is er niet, aldus Donner. Een meerderheid in de Kamer steunt Donner. PvdA, SP en D66 hebben hun bedenkingen.
Bestuurskundige Mark Bovens, die het klokkenluidersbeleid in 2008 in opdracht van de toenmalige minister van Binnenlandse Zaken Ter Horst tegen het licht hield en daarover zeer kritisch rapporteerde, is niet enthousiast: ‘Het is een stap vooruit, maar het is wel een kleine stap. Al met al zijn we de afgelopen jaren niet veel opgeschoten.’
Bovens vindt het ‘goed nieuws’ dat er een onafhankelijke instantie komt. ‘Maar het is wel van belang dat mensen hier anoniem, discreet en vertrouwelijk te rade kunnen gaan. We zullen moeten afwachten hoe dit model er uit komt te zien. Het lijkt een beetje gemodelleerd naar de Commissie Integriteit Overheid, en daarvan hebben wij nu juist aangetoond dat díé niet goed functioneert.’
Geloofwaardigheid
Ook benadrukt Bovens dat het nieuwe college klokkenluiders vooral verder moet helpen. ‘Als je gaat toetsen, loop je het risico dat je je geloofwaardigheid kwijt raakt.’ Daarom, zegt Bovens, ‘moet de Kamer de minister op de huid blijven zitten.’ Ronduit teleurgesteld reageert Paul Schaap, die als klokkenluider de veiligheidssituatie bij de kernreactor in Petten ter discussie stelde en nu deel uitmaakt van de Stichting Expertgroep Klokkenluiders.
Schaap voerde de afgelopen jaren geregeld gesprekken met de rjksoverheid over de gewenste nieuwe koers. ‘We hebben onze ideeën en ervaringen ingebracht. Het gaat er om dat de klokkenluider in veilige handen komt, en niet blijft ronddolen als een eenling. We hebben er veel tijd en energie in gestoken, maar het lijkt er heel sterk op dat het nu helemaal de verkeerde kant op gaat. Mijn indruk is dat we terug zijn bij af.’
Zo kent de gemeente Alphen aan den Rijn de mogelijkheid dat iedere burger een vermoeden van misstand kan melden bij het college van B&W en daarna bij het meldpunt. Als de melder bij beide bot vangt, kan de melder toch gewoon naar de bestuursrechter stappen? Voor het bedrijfsleven is dat dan de burgerlijke rechter.