Regels opzij voor de Dragons

Externe jury verdeelt budget duurzaamheid Laarbeek

De Brabantse gemeente Laarbeek wil werk maken van het thema duurzaamheid. Het vormt, volgens het in 2014 geschreven collegeprogramma, ‘een rode draad’ voor het dagelijks bestuur. In 2016 werd vervolgens een klassiek programmaplan opgesteld, ‘Laarbeek gloeit’.

Daarin wordt uitgegaan van de brede opvatting van duurzaamheid, conform het principe People, Planet en Profit, waarin ook het sociale aspect wordt meegenomen. Wethouder Joan Briels (De Werkgroep) heeft het blauwgroen geplastificeerde document voor zich. Het 37 pagina’s tellende stuk blijft gedurende het gesprek onaangeroerd liggen waar het ligt. Duurzaamheid krijgt namelijk een andere dan traditionele invulling: niet vanuit het gemeentehuis wordt de gemeente duurzamer gemaakt, maar vooral vanuit de inwoners.

Dat is althans het dragende idee achter de lokale versie van Dragons’ Den, een duurzaamheidswedstrijd waarvan deze week de eerste editie is gehouden. De 22.000 inwoners werden de voorbije weken uitgedaagd met ideeën te komen die Laarbeek duurzamer maken. De ideeën stroomden binnen. Op het moment van sluiting van de indieningstermijn lagen er ruim vijftig in de bus. Variërend van de opzet van een wasen strijkservice (gerund door kwetsbare jongvolwassenen), tot het opzetten van een patélijn (gemaakt van varkenslachtafval) en het als energieleverancier inzetten van een historische molen in het centrum van de kern Lieshout. ‘Dat levert niet alleen rendement op, maar het laten draaien van de molen schijnt ook nog goed te zijn voor de molen zelf’, aldus de wethouder.

Handen op de rug
Voor de uitvoering van de tien winnende plannen heeft de gemeente 150.000 euro op de plank liggen. Een externe jury van deskundigen – een mix van vertegenwoordigers uit het bedrijfs- en verenigingsleven, zoals de directievoorzitter van bierbrouwer Bavaria en de directeur van de ZLTO – beoordeelt de plannen en verdeelt het geld in de vorm van ontwikkelsubsidies en duurzaamheidsleningen.

En dat allemaal op één avond, direct na de pitches van de indieners in het dorpshuis in Lieshout. ‘De gemeenteraad komt daar dus niet meer aan te pas’, legt Briels uit. ‘De raadsleden moeten met de handen op de rug toekijken. Uit eigen wil overigens: ze hebben het collegevoorstel unaniem ondersteund.’

Zo makkelijk als die woorden uit zijn mond vloeien, zo stroperig ging het juridische proces dat moest worden doorlopen om zover te komen. Tal van gemeentelijke verordeningen bleken de uitvoering van het burgervriendelijke plan in de weg te staan. Zo mag de gemeente Laarbeek op basis van de Wet Financiering decentrale overheden (Fido) alleen maar leningen verstrekken in het kader van de publieke taak. Wat wel of niet tot de publieke taak behoort, bepaalt de gemeenteraad. Laarbeek moest dus expliciet vastleggen het stimuleren van initiatieven in het kader van duurzaamheid tot haar publieke taak te rekenen. De Dragons’ Den richt zich specifiek op vernieuwende initiatieven ter bevordering van de samenleving. Daarmee past het ondersteunen van de winnaars van de competitie in de publieke taak, zo luidt de gevonden onderbouwing. Zou de gemeenteraad de wedstrijd formeel niet onder de ‘publieke taak’ scharen dan waren de leningen aan de winnende initiatieven als verboden staatssteun aan te merken geweest.

Maar dan was de gemeente er nog niet. Het via een externe jury verstrekken van leningen en ontwikkelprijzen – nodig om de snelheid een beetje in wedstrijd te houden – past niet in het bestaande beleid waarbij de tijd wordt genomen om instemming bij de raad te vragen over partijen die in aanmerking komen voor een geldlening.

Maar ja, het Treasurystatuut van Laarbeek schreef nu eenmaal voor dat de gemeente leningen of garanties (‘uit hoofde van de publieke taak’) uitsluitend mag verstrekken ‘aan door de gemeenteraad goedgekeurde partijen’. Volgens dat artikel moet vooraf advies worden ingewonnen over de financiële positie en de kredietwaardigheid van de desbetreffende partijen. Dus werd aan het Treasurystatuut een lid toegevoegd waarin expliciet staat dat het beperkende artikel niet van toepassing is bij het toekennen van duurzaamheidsleningen, zoals in het kader van de Dragons’ Den. ‘En omdat er geen voorafgaande goedkeuring van de gemeenteraad over de deelnemers zou komen, moest dan ook weer de financiële verordening in die zin worden aangepast’, verzucht Briels.

Voldoende rendement
De oude financiële verordening van Laarbeek bepaalde verder dat het college bij het uitvoeren van de financieringsfunctie onder andere zorgt voor het beperken van kosten en het bereiken van voldoende rendement op uitzettingen. Maar met het organiseren van de Dragons’ Den was het volgens het college ‘realistisch om te veronderstellen en er rekening mee te houden dat niet elke winnaar in staat blijkt om de ontvangen hoofdsom volledig terug te betalen.’ Op die manier paste het verstrekken van leningen niet binnen de kaders van de financiële verordening. Dus ook dat beperkende artikel in de financiële verordening werd buiten werking gesteld door de raad, om een ontwikkeling – met risico’s – op gang te brengen die belangrijk is voor de gemeenschap.

En dan nog waren Briels en zijn ambtenaren er niet. Ook de provincie Brabant, als toezichthouder op de gemeentefinanciën, moest worden overtuigd van de bedoeling van het op deze wijze verstrekken van leningen aan ondernemingen. Dit allemaal om te kunnen participeren met nieuwe vormen van burgerparticipatie. Briels maakt een wegwerpgebaar. ‘Dat krijg je dus blijkbaar als je niet vertrekt vanuit wetten en de regels, maar zoals wij vanuit de bedoeling’, blaast hij.

Gezondheidsrace
Toch is dat de richting waar het volgens hem naartoe moet in ons land. Eerder al verzette Laarbeek de bakens met de gezondheidsrace, waarbij teams van de dorpskernen met elkaar de strijd aan gingen om zoveel mogelijk gezondheidswinst te behalen. ‘Dat was onze invulling van de preventienota van het kabinet, met daarin allerlei voorschriften op het gebied van het voorkomen van gezondheidsproblemen. Wij hebben die nota in feite naast ons neergelegd en zijn de burgers gaan vragen wat zij daarin nu belangrijk vonden’, zegt hij.

Daar kwamen één-op-één bijna dezelfde thema’s uit als in de preventienota, maar het grote verschil is dat de uitvoering ervan werd gedragen omdat de door inwoners zelf geformuleerde problemen ermee werden aangepakt. Gekozen werd voor een race als methode om de gezondheid te verbeteren. Het resultaat was dat 90 procent van de 48 teamleden aan het eind van de negen maanden durende race flink wat gewicht was kwijtgeraakt – gemiddeld 4,1 kilo – en zich een stuk gezonder voelde. Inmiddels maken inwoners zich op voor de vierde editie.

Volgens Briels is dat nu precies de bedoeling van de zoveel geroemde burgerparticipatie. ‘Niet het gemeentehuis, maar de inwoners laten we het pad leggen. Het is, sorry voor het jargon, een kwestie van eigenaarschap. Als je burgers betrekt bij het formuleren van de probleemstelling, krijg je ze ook makkelijker mee in de uitvoering. Dan krijg je per saldo dus ook meer gezondheidswinst. Of, zoals bij de Dragons’ Den, meer duurzaamheid.

Dat abstracte begrip zegt niet alle burgers evenveel, maar als ze er zelf mee aan de slag mogen wordt het omarmd – zowel in de uitvoering als in de doelen die je nastreeft. In elk geval helpt het de bewustwording. Ik ben ervan overtuigd dat het uiteindelijke duurzaamheidseffect dan op termijn vele malen groter is dan wanneer je vanuit het gemeentehuis oplegt ‘gij moet en gij zult.’