Prinsjesdag 2024: de reacties

De troonrede is uitgesproken, de miljoenennota 2025 en de rijksbegroting aangeboden. Lokale politici reageren op inhoud ervan.

Ahmed Aboutaleb, burgemeester Rotterdam (PvdA):

‘Ik heb niks nieuws gehoord vandaag. Via de binnenlijnen kreeg ik al informatie, maar vooral het zoet was al uitgelekt. Nu komen ook de zure dingen. Ik ben blij met aandacht voor wonen en de logistieke knooppunten Schiphol en Rotterdam. De minister van Justitie vertelde mij al dat hij doorgaat met de aanpak van ondermijning, ook in de haven, én met preventie bij de jeugd. Dat is goed voor de internationale kant van Rotterdam.

De zure kant is fors. De bezuiniging van 100 miljoen op de doeluitkering gaat ons treffen met tientallen miljoenen. We hopen dat het een foutje is. We waren immers niet in de veronderstelling dat een doeluitkering als SPUK zou kunnen worden aangemerkt. We zullen druk zetten op de ministeries en de Tweede kamer om dit misverstand ongedaan te maken. Anders zullen de RET-kaartjes weer stijgen en anders is dit niet op te vangen. Dat zijn lelijke verborgen bezuinigen.

Verder is het belangrijk voor onze economie dat we innoveren, maar er is een forse bezuiniging op het wetenschappelijk en middelbaar onderwijs. Hoe moeten we dan innoveren? Intussen is er wel geld voor rode diesel. Op onderdelen is er dus beleid waar we als steden last van hebben. Wel verwelkom ik de aandacht voor de regio. Veel regio’s zijn de afgelopen jaren geraakt: geen café, supermarkt of pinautomaat meer. Aandacht is meer dan welkom. De samenhang tussen steden en het platteland is heel belangrijk voor de samenhang in de samenleving.

Tijdens de Troonrede zei ik na de zin dat gemeenten en provincies in een vroegtijdig stadium betrokken moeten worden: “Ik ben niet gebeld”. Dat is geen grap. We zijn niet geconsulteerd. Dat is jammer. Gemeenten zijn een eigen bestuursorgaan. Het kabinet is voor de woningbouw afhankelijk van corporaties, ontwikkelaars en gemeenten. Dat is een gemiste kans. Groene gebieden worden ontzien, dus concentreren we woningen in de stad. Dat wordt bouwen op moeilijke locaties en die zijn duur. Gaan we dat samen doen? We zijn daar niet in geconsulteerd. Vertrouwen raak ik niet zo snel kwijt. Dit kabinet is met stoom en kokend water tot stand gekomen. Er was weinig tijd voor overleg. Dat komt nog, hoop ik. Bij ruimtelijk ordening kun je ons niet overslaan.’

Paul Depla, burgemeester Breda (PvdA) en voorzitter G40:

‘Sommige onderwerpen die bij verkiezingen centraal stonden zie je terugkomen, zoals bestaanszekerheid, de woningnood en alles met migratie. Dat is logisch. Goed om te zien dat wat we hier bij de G40 al eens hebben besproken: iemand die soms een fout maakt, is niet gelijk een fraudeur. Heb enige compassie met mensen en probeer de leefwereld van mensen ook centraal te stellen.

Grote vraag is: woorden zijn mooi, maar gaat het ook leiden tot goede daden? Daar moeten we tot de conclusie komen: we reiken de hand naar het kabinet als G40. Dat is voor ons spannend, want de meeste mensen kennen we niet. Daar is belangrijk bij: lukt het om voldoende slagkracht als gemeenten te krijgen om de ambities die er zijn ook echt waar te maken. Dan gaat het over geld. We staan daar volledig achter de VNG. Het gaat ook over minder regelgeving: hoe gaat dat in de praktijk? Soms wordt de uitvoering wel eens vergeten. En soms de discussie: durf je die lastige keuzes wel te maken? Als we de woningbouw willen laten toenemen, dan zul je op het stikstofdossier doorbraken moeten forceren en niet alles voor je uitschuiven of je kop in het zand steken. Dat is wel de zorg die we hebben.

Het asielvraagstuk is niet op te lossen door het over je scheonen te latne lopen. Daar meten we als gemeenten hard aan werken. We moeten dat samen oplossen en niet onze handen er vanaf trekken. Daar hebben de inwoners niets aan en de asielzoekers niets aan. Als je hoort wat iemand als Koen Schuiling, een heel gewaardeerd collega, geknakt heeft, dan denk je: beste mensen, als je die mensen kwijtraakt…, dus stap uit je ideologische posities. Gemeenten en overheid hebben een vraagstuk. Dat kunnen we samen aanpakken, maar dan moet je elkaar wel steunen, zoals we dat in de Oekraïne-crisis hebben gedaan.

Een vertrouwensrelatie kun je opbouwen. We treden het kabinet met een open houding tegemoet, want goede samenwerking met het kabinet is in het belang van de steden. Sommige ambities staan we achter, maar we willen niet alleen mooie woorden horen, maar ook daden zien, anders zijn de woorden betekenisloos.’  

Eva Oosters, wethouder sport en cultuur Utrecht (Student & Starter):

‘In het regeerprogramma valt de btw-verhoging voor sport en cultuur op. Dat is een belasting voor alle Nederlanders. Er staat niks in over cultuur, maar de gevolgen zijn wel heel zwaar. We zien nu al dat cultuur vooral voor de rijkere groep Nederlanders is. Over sport wordt wel gerept, over urgentie en dat sport en beweging belangrijk is. Tegelijk is er geen actie op de btw-verhoging, een drempelverhoging, terwijl het ons als samenleving meer bij elkaar zou kunnen brengen. Ik ben daar zeer op tegen.’

Linda Voortman, wethouder Wmo, diversiteit, groen Utrecht (GroenLinks):

‘Met veel dingen ben ik het niet eens, maar er zitten ook wel aanknopingspunten in het regeerprogramma, zoals proactieve dienstverlening. Daar zijn we in Utrecht ook mee bezig. Het wetsvoorstel daarvoor kan daar wel bij helpen. Voor bestaanszekerheid is er ook een kans. In het grondbeleid is er de planbatenheffing, waardoor mensen die grond hebben die ook kunnen bebouwen. Op diversiteit en inclusie verwacht ik niet veel, ook gezien de samenstelling van het kabinet. Het is wel goed om samen te werken. Laten we ook samenwerken om duidelijk te maken hoe belangrijk groen in de stad is, namelijk voor gezondheid, ontmoeting en biodiversiteit. Laten we elkaar daarop ook opzoeken in de G4, zodat het groen gelijk oploopt met de bouw van woningen.’

Reinier van Dantzig, wethouder woningbouw, grond en ontwikkeling, ruimtelijke ordening Amsterdam (D66):

‘Ik werk samen met iedereen die oprecht problemen wil oplossen. Deze coalitie wil in Europa op tafel slaan en problemen wegwensen. Dan is het moeilijk samenwerken. Op mijn portefeuille heb ik wel vertrouwen in hetzelfde doel. Als het stikstofbeleid zo blijft, dan kunnen we straks alleen in Amsterdam bouwen. Er zijn scherpe maatregelen nodig. Met realisatiesubsidies kun je goede dingen doen. Meer standaardisering doen wij ook. Het hele andere regeerakkoord is: eerst zien en dan geloven, zoals de boekenboete en de aanval op gezond leven met de BTW-verhogong op de sportschool. Ik hoop ook dat de coalitie zich herpakt in “gewone politiek”. Geen Fawlty Towers.’

Martijn Balster, wethouder volkshuisvesting, wijken en welzijn Den Haag (PvdA):

‘Ik ben heel bezorgd over de grote maatschappelijke opgaven. Bij volkshuisvesting zit de  “devil in the details”, zoals in de bouwproductie. Hoe ga je die plannen realiseren? Voor die grote opgave zijn veel middelen nodig. Dat moeten we nog helemaal zien. Ik ben blij met 100.000 woningen per jaar, maar er zijn randvoorwaarden, zoals stikstof en het binnenstedelijk bouwen. En er is het gepolariseerde asieldossier en het verbod op urgentie voor statushouders. Daar heb ik veel zorgen over.

Wat betreft arbeidsmigratie wil het kabinet de aanbevelingen van de commissie-Roemer uitvoeren. Er komt een uitzendverbod voor de vleesindustrie. Dat zijn de eerste tekenen dat zij dit onderwerp serieus nemen. Dat zijn de grootste stromen met de grootste effecten voor migranten en hun buren. Het is de industrie van de goedkope arbeid. Als je daar iets aan wil doen, dan moet je sturen op betere arbeidsvoorwaarden en randvoorwaarden. Ik ben benieuwd of het kabinet die beloftes ook omzet in daden.

5 miljard voor woningbouw is niet genoeg, maar het gaat erom hoe je die middelen richt. Het gaat om de betaalbaarheidsambitie. Daar moet je het meeste tempo genereren en dat kan niet zonder investeren in openbaar vervoer en voorzieningen. En kijk ook naar de kwaliteit van de bestaande woningvoorraad. Ik vraag me af hoe ze dat financieel gaan stutten. Het Nationaal Programma Leefbaarheid en Veiligheid zou moeten worden voortgezet. Intussen is de laatste tranche van het volkshuisvestingsfonds nog onzeker. Op asiel zal de samenwerking met het kabinet heel ingewikkeld worden. Ik hoop dat de ambities in de volkshuisvesting en woningbouw met veel daadkracht gaan. Maar ik heb wel zorgen over de uitvoering.’

Maarten Struijvenberg, wethouder financiën Rotterdam, (Leefbaar Rotterdam):

‘In de Troonrede zijn een aantal belangrijke thema’s benoemd waar veel mensen zich in herkennen: zorg, onderwijs, migratie, maar ook netcongestie. Dat raakt hen niet direct, maar indirect hebben mensen er wel mee te maken. Dat is onder meer belangrijk voor de concurrentiekracht. Het is de eerste Troonrede van dit kabinet, dus is het vooral aankondigen. Ik denk dat aantal thema’s heel goed zijn en ik wil ook graag met ze samenwerken. Ja, dat er 100 miljoen wordt gekort op openbaar vervoer in grote steden is een groot zorgpunt. En niet het enige financiële zorgpunt. Het gaat natuurlijk al langer over de betaalbaarheid van onze wettelijke taken. Die moeten in balans zijn, zeggen ze. Dat is een belangrijke constatering, maar de uitwerking mis ik. Ik hoop dat iedereen het erover eens is dat er een fors tekort in 2026 aankomt en we er tegen die tijd vorm aan moeten geven. Dat thema heb ik gemist. Maar ik heb vertrouwen in de samenwerking. Er zijn goeie thema’s benoemd, zoals het plan voor meer kwaliteit in het onderwijs, over migratie, illegaliteit. En ook 5 miljard voor woningbouw. Vraag is nog hoe je dat dan wil doen.’

Sharon Dijksma, burgemeester Utrecht (PvdA) en voorzitter VNG:

‘De Troonrede gaf een wisselend beeld. We delen de urgentie op bestaanszekerheid en woningbouw, maar hebben grote zorgen over andere onderwerpen, zoals de financiën voor gemeenten. We plukken nu al de wrange vruchten van het al gevoerde beleid en dat wordt niet goed gemaakt door dit kabinet.

Daarbij hebben we een probleem met de asielparagraaf. We voeren geen discussie over migratie of wie we nodig hebben en waar het probleem zit, maar wel over de manier hoe met asielzoekers om te gaan. Dat gaat voor grote problemen zorgen. Door het stoppen van de bed-, bad-, en brood-regeling gaan daklozen door de stad zwerven. Ze hebben geen rechten meer en ook geen opvang meer. Utrecht gaat er weliswaar mee door, maar hoe lang kunnen we dat betalen? Dat is een forse klap voor ons. Het gaat ten koste van belangrijke concepten, zoals mensen in asielcentra veel sneller later integreren. Wij zijn voorloper met Plan Einstein, waarin buurtbewoners en asielzoekers gezamenlijk activiteiten in het asielzoekerscentrum doen. Dat bevordert de cohesie enorm. Als dat onder druk komt te staan, dan vrees ik voor de gevolgen.’

Zowel vanuit Utrecht als vanuit de VNG en de G4 willen we zaken doen met het kabinet, we moeten ons ertoe verhouden. Goede dingen kunnen we ondersteunen, als we er ook financieel in de gelegenheid voor worden gesteld, en we kunnen de vinger op de zere plek leggen als beleid niet rechtsstatelijk is of een averechts effect heeft. Utrecht en de VNG blijven consequent die lijn volgen, samenwerken en constructief te zijn en grenzen aangeven. Als je je met die lijn tot de inhoud verhoudt, dan is dat het verstandigst. Wij hebben ook last van bevlogen pragmatisme.’

Als burgemeester ben ik geen voorstander van aanpassing van het demonstratierecht. Het zijn soms ingewikkelde zaken, maar in een beschaafd land moet je demonstraties faciliteren tot de grenzen van de wet worden bereikt, dus bij discriminatie of geweld. Burgemeesters kunnen prima zelf die afwegingen maken. Als we daar een theoretisch debat over gaan voeren, zijn we jaren verder. En komt het maatschappelijk debat wel tot zijn recht? Amnesty International is nu al kritisch op het demonstratierecht. Ook dat geluid moeten we serieus nemen. Utrecht heeft hun manifest hierover ondertekend.’

Marjolein Moorman, wethouder jeugdzorg en locoburgemeester Amsterdam (PvdA):

‘Er is veel tijd verspild met ruzie maken. Er is nu een normaal coalitieakkoord, dus uitgebreider dan het hoofdlijnenakkoord, maar ook 138 pagina’s vrij nietszeggende tekst. En waar er iets moet gebeuren, dan is er een probleem: er is geen visie op het land, op de jeugd, noem maar op. Dat is allemaal niet uitgewerkt. Ik noem het een negeerakkoord. Gemeenten hebben veel problemen en daar wordt geen antwoord op gegeven, zoals hoe krijgen we beter onderwijs, betere gezondheidszorg en bestrijding van de ongelijkheid?

De Haagse burgemeester Van Zanen onderbouwde het als G4-voorzitter krachtig: er zijn veel problemen in buurten en in gemeenten in het hele land. Daarvoor is het Nationaal Programma Leefbaarheid en Veiligheid opgetuigd, wat in Amsterdam de wijken Nieuw-West, Zuidoost en Noord aangaat. Ik sprak onlangs Ron Meijer van het Nationaal Programma Heerlen-Noord en daar zijn dezelfde type problemen. Mijn vraag is: wat hebben mensen in die wijken aan dit regeerprogramma? Heel weinig. Problemen zullen toenemen. Er wordt niks aan ggz-problematiek gedaan, dus er komt meer overlast. En de kinderen uit die gezinnen komen weer bij jeugdzorg. Wij gaan door met de bed-bad-, en broodregeling, want we willen overlast voorkomen. Aan arbeidsmigratie wordt weinig gedaan. Maar waar hebben we last van? Uitgebuite mensen die overlast veroorzaken. Er is geen antwoord op problemen. Daarom moeten we als gemeenten een sterk netwerk vormen. Wat zijn de werkelijke problemen, waar we dagelijks mee te maken hebben? Niet de gecreëerde problemen, maar wat mensen echt meemaken. Meer leraren, veilige wijken en bestaanszekerheid.

Het is niet zo dat die “gecreëerde problemen” er niet zijn, maar het wordt ook gevoed. En je dan zegt: “Ik heb geen zin om naar de cijfers te kijken”. We moeten ons verhouden tot wat mensen voelen, maar we moeten er ook iets naast zetten: andere problemen. Migratie heeft impact op de samenleving. Maar er is altijd een afweging: barmhartigheid versus wat je kunt dragen als samenleving.

Starters hebben last van het tekort aan betaalbare woningen en er zijn enorme tekorten bij de politie en in het onderwijs. Dat komt niet door migratie. Dat is een rookgordijn. Problemen op de woningmarkt zijn ontstaan door veel te dure huizen, omdat de sociale huur is verpatst. Dat betaalbare woningen schaars zijn, komt niet door migranten, maar omdat beleggers er geld aan verdienen. Het lerarentekort zagen we al aankomen, maar daar is niet op geacteerd, want de salarissen zijn achtergebleven. Daar is geen relatie te leggen met migratie. Die relatie leggen is een valse en gemakzuchtige manier over hoe problemen op te lossen. In drie woorden: het is populisme.’

Robert van Asten, wethouder stedelijke ontwikkeling, bibliotheken en Europa Den Haag (D66):

‘In de Troonrede lag veel nadruk op asiel. Dat was het verhaal van dit kabinet over de “asielcrisis”, omdat mensen dat zouden vinden. Wij regelen als lokale bestuurders juist goede opvang, maar als landelijk niet thuis geeft, dan wordt het voor ons ook lastiger. Er is geen asielcrisis, maar een crisis in opvangplekken die de Haagse politiek moet regelen. Ik heb daar dubbele gevoelens bij.

Binnen mijn eigen portefeuille viel mij vooral de 10 procent bezuiniging op de brede doeluitkering op. Daar betaal je het openbaar vervoer mee. Betekent dat het? Of hebben we dan geen investeringsgeld meer voor de fietspaden en de tramperrons? Ik vind dat bijzonder. Er wordt wel 5 miljard voor woningbouw gereserveerd. Je kunt in onze steden het snelst de meeste woningen aanleggen, maar dan moet je wel het openbaar vervoer op peil houden. Die bezuiniging zit de investering in de weg, terwijl de gemeente en Den Haag hier juist goed in samenwerkten. Ik ga er bijna van uit dat het een foutje is, maar de signalen zijn niet hoopgevend. Ik zie echt geen reden om hierop te korten. Je moet de bereikbaarheid op orde hebben. Veel mensen in grote steden hebben geen auto. Als je tram of bus om 5.00 uur niet meer gaat, kom je niet meer op tijd op je werk en moet je ander werk zoeken.

En dan is er nog de ongelijkheid die groter wordt door de btw-verhoging. Muziekles of zangles, een voorleesboek is zo belangrijk voor de taalvaardigheid. Het lijkt misschien een luxeproduct, maar samen lezen is zo belangrijk. Ik vind dit “geschraap”. Intussen wel “trotse” berichten over over het verlagen van de box 2-belasting naar buiten brengen. Zitten daar dan de hoogste noden? Ik maak me daar veel zorgen over, want we proberen ongelijkheid te bevechten. Daar zijn ook allerlei landelijke programma’s voor opgetuigd en dan is dit contraproductief. Wij hebben gemeentebreed ervaring in wat je moet doen om mensen mee te laten doen. Geef ons dat vertrouwen.

Door dit soort maatregelen is het moeilijk om vertrouwen te hebben in samenwerking met dit kabinet, maar onlangs was Mona Keijzer in de wijken Binckhorst en Zuidwest en ze was zeer geïnteresseerd en wil belemmeringen wegnemen. Je moet je verhouden tot dit kabinet, zoals alle gemeenten. In elke relatie geldt dat samenwerken goed is, maar je moet elkaar soms ook goed de waarheid kunnen zeggen, zonder de relatie op het spel te zetten.’

Tim Versnel, wethouder EU-arbeidsmigranten Rotterdam, (VVD):

‘Wij hopen vooral dat er flink tempo komt in de aanpak van arbeidsmigratie, want de gevolgen ervan zien we terug in onze kwetsbare wijken. Gisteren was ik nog met onze burgemeester in de Tarwewijk en daar is het verloop van arbeidsmigranten enorm en de overlast groot. Het kabinet heeft nu wel een onderzoek en een interdepartementale overleggroep beloofd, maar wij willen vooral dat er snel dingen gaan gebeuren.’