Positie Caribische gouverneurs verzwakt

In Curaçao wordt gewerkt aan de vorming van een regulier kabinet, na het tijdelijke zakenkabinet-Hodge. Sint Maarten worstelt met de strafrechtelijke perikelen rond de minister van Justitie Roland Duncan. In Aruba treedt een nieuw kabinet aan na de verkiezingen van september. De gouverneurs van de drie Caribische landen zullen hun beste been voor moeten zetten om een en ander in goede banen te leiden.

Maar waaraan ontleent de gouverneur het recht om zich hier mee in te laten? Aangenomen wordt dat de gouverneurs meeliften met de – vooral ongeschreven – rechten en plichten van het Nederlandse staatshoofd. Koning Willem-Alexander is straks ook het staatshoofd van de drie Caribische landen. Hij wordt daarbij als hoofd van de regering vertegenwoordigd door de gouverneurs. Nu de koning niet langer is betrokken bij de Nederlandse kabinetsformatie leidt dat tot een verzwakking van de positie van de gouverneurs. Als koning Willem-Alexander een andere positie krijgt, wordt het aanzienlijk moeilijker om te beweren dat de gouverneurs verdergaande bevoegdheden zouden moeten hebben. En dan gaat het niet alleen om de kabinetsformatie. Ook na de verkiezingen is er intensief contact tussen de Caribische kabinetten en de gouverneur. Bij heftige politieke conflicten is de gouverneur nogal eens de neutrale trouble shooter.

In de Tweede Kamer wordt kamerbreed zeer gehecht aan de neutraliserende activiteiten van de gouverneur. De politieke tegenstellingen in de Caribische landen zijn veel scherper dan in Nederland. Met regelmaat spelen er integriteitskwesties rond ministers en ambtenaren. Om good governance te realiseren, is de positie van de gouverneur cruciaal. En de aanwezigheid van gezaghebbende gouverneurs maakt het tevens mogelijk dat de koninkrijksregering op een zekere afstand kan blijven van de Caribische autonomie. De positie van de gouverneurs is echter sinds enige tijd aan erosie onderhevig. De discussie over de positie van de monarchie lijkt haar weerslag te hebben op de positie van de vertegenwoordigers van het staatshoofd in de ‘West’.

Steeds vaker is sprake van politieke ‘achterommetjes’, waarbij buiten de gouverneur om samenwerkingsconstructies in elkaar worden gestoken en uit elkaar vallen. Tijdens de recente formatieperikelen op Curaçao – met een premier  Schotte die niet weg wilde en zich verschanste in de regeringsgebouwen – kon de gouverneur slechts ternauwernood de regie in handen houden. Ook bij  de vorming van het nieuwe kabinet in Curaçao lijkt de waarnemend gouverneur een zwakke regie te hebben. De gouverneur van Sint Maarten zit met een minister van Justitie die wordt ondervraagd door politie en Openbaar Ministerie en van geen wijken wil weten. Een oplossing van de problemen is niet in zicht.

Een meerderheidspartij in Aruba kan in beginsel zonder een al te grote rol van de gouverneur een kabinet in elkaar steken. Voor politiek ‘Den Haag’ tekenen donkere wolken zich af aan de blauwe Caribische hemel. Verzwakking van de positie van de gouverneur vergroot de noodzaak voor interventies. Vroegere interventies in het Caribische politieke proces hebben de sfeer in het koninkrijk ernstig verpest en verziekt. Het staat de Caribische landen uiteraard vrij om de positie van de gouverneur anders in te kleuren dan die van het Nederlandse staatshoofd. Maar dan ontstaat wel de merkwaardige situatie dat de gouverneurs meer mogen en moeten doen dan hun ‘baas’ Willem- Alexander. Die situatie zal niet lang stand kunnen houden. Indien de Caribische politiek op enig moment besluit – mede gezien het Nederlandse precedent – om de gouverneur op nog meer afstand te plaatsen, dan is daar geen kruid tegen gewassen. Pogingen van de Tweede Kamer en de koninkrijksregering om hier het tij te keren, zullen als neo-kolonialisme worden aangemerkt. En daar is dan niet erg veel tegenin te brengen.