‘Positie burgemeester te afhankelijk van luimen gemeenteraad’

De positie van de burgemeester is door de beslissende rol van de raad een politieke kwestie geworden. Nederland moet toe naar een gekozen burgemeester. Als dat een stap te ver is, is een zuivere kroonbenoeming een werkbaar alternatief.

Aftocht

Dat betoogt staatsrechtgeleerde Hans Engels van de Rijksuniversiteit Groningen en D66-senator. De positie van de eerste burger is zwak, omdat hij de facto door de gemeenteraad wordt gekozen. Dat verklaart de aftocht van zoveel burgemeesters. ‘In het huidige dualistische stelsel zou hij eigenlijk buiten de invloed van de raad moeten staan, dus hetzij benoemd, hetzij gekozen door de bevolking.’

Smal mandaat

Door conflicten met de raad en de steeds ruimere bevoegdheden van de burgemeester die niet in evenwicht zijn met het smalle mandaat van de eerste burger, moesten de afgelopen jaren veel burgemeesters tussentijds het veld ruimen of kregen geen nieuwe ambtstermijn. ‘De curieuze aftocht van Peter Rehwinkel uit Groningen, het plotselinge vertrek van Ab Meijerman uit Veendam en een paar maanden geleden het afserveren van Sicko Heldoorn uit Assen, het zijn onvergelijkbare gevallen, maar voor alle drie geldt dat deze burgemeesters in het oude bestel waarschijnlijk nog op hun post hadden gezeten. Dan waren ze immers benoemd door de Kroon, zonder bemoeienis van de gemeenteraad en hadden ze zich van de opvattingen van die raad weinig hoeven aan te trekken’, aldus Engels.

Verstoorde verhoudingen

Sinds 2001 wordt de burgemeester weliswaar formeel benoemd door de Kroon, maar de aanbeveling van de gemeenteraad wordt nooit gepasseerd. Ook niet als het gaat om herbenoeming en een eventueel tussentijds ontslag. Die situatie leidt tot twee complicaties, meent Engels. ‘De rechtspositie van de burgemeester is buitengewoon zwak, want als de gemeenteraad het ineens over verstoorde verhoudingen heeft, kan de raad hem via een aanbeveling aan de minister tot ontslag dwingen. Dus als er na de verkiezingen een andere gemeenteraad zit, of de sfeer is slecht, wordt een burgemeester daar de dupe van.’

Niet happig

Vanwege die kwetsbare positie verwacht Engels dat het animo voor een burgemeesterspost niet zal groeien. En zeker niet van zware kandidaten, terwijl er van een burgemeester steeds meer wordt verwacht. ‘Een burgemeester kan zich beter ontplooien als zijn lot niet uitsluitend in handen ligt van de raad. Zijn positie is veiliger, en hij of zij kan ook nog eens iets terug zeggen tegen de gemeenteraad. Die behoefte hebben zware kandidaten zeker, zij zullen dus minder happig worden op deze baan.'

Dun mandaat

Een ander probleem is volgens Engels dat het mandaat van de burgemeester niet in verhouding staat tot zijn bevoegdheden. Op onder meer het gebied van openbare orde nemen zijn bevoegdheden nog steeds toe, maar hij heeft staatsrechtelijk ‘een heel dun mandaat’. De burgemeester moet zware afwegingen maken, ‘maar als hij het niet goed doet, moet hij verantwoording afleggen aan de raad en kan hij er zo voor worden weggestuurd.'

Strijdig

Engels pleit voor een gekozen burgemeester, losgekoppeld van politieke partijen. ‘Ik denk dat het uitdraait op een in het openbaar door de raad gekozen burgemeester, zonder dat er een koninklijk besluit aan ten grondslag ligt. Dat is weliswaar strijdig met het dualisme, maar het is wel beter dan de huidige situatie.’