Oranje boven?

In het Huis van Afgevaardigden verspeelde zij haar meerderheid. Groot voordeel van dat laatste is dat de schoonmoeder van Michiel Vos niet langer Speaker van het Huis is, dat Vos iets minder goed ingevoerd zal zijn en dat we hem bij de NOS minder vaak zijn partijdige praatjes als onafhankelijke analyses zullen zien dan wel horen verkopen.

Obama gaf na zijn nederlaag een persconferentie en ik hoorde hem heel cool zeggen dat er eigenlijk niet veel aan de hand was. Terwijl Amerika zijn woede had geuit over het falende beleid van steeds meer staatsinterventie, legde zijn president de verkiezingen heel anders uit. Amerika leek wel boos, maar was vooral gefrustreerd, zei Obama, over het langzame herstel van de economie. Mijn beleid en beslissingen waren wel goed, alleen zien de kiezers dat nog niet.

Bij zoveel regenteske zelfhandhaving moest ik denken aan het interview met Peter Rehwinkel dat vorige week in Elsevier stond. Rehwinkel is oud-Kamerlid van de PvdA, was burgemeester van Naarden en is dat nu van Groningen. Hij geldt bovendien als een deskundige op het gebied van het staatsrecht. Het vraaggesprek ging o.m. over de ‘verwording’ van de Nederlandse politiek en samenleving. Die ‘verwording’ blijkt bijvoorbeeld uit het geringe gezag dat zelfs het Koninklijk Huis tegenwoordig nog maar heeft. Tot voor kort zag elke politieke partij zich genoodzaakt de nodige Oranjeliefde uit te stralen. Nu stelt de PVV een onderzoek voor naar de mogelijkheid om de koningin als staatshoofd uit de regering te stoten.

Aan het Koninklijk Huis kan het niet liggen, zegt Rehwinkel. Beatrix en Willem-Alexander doen hun werk fantastisch. ‘De erosie komt van buitenaf’. De Oranjes doen het goed, alleen zien de burgers dat niet (meer).

Ik ben bang dat deze Obama-achtige redenering niet klopt. In de eerste plaats omdat ik niet denk dat het instituut monarchie als zodanig onder vuur zou liggen. Wilders verdedigde zijn aanval op de positie van het staatshoofd met de opmerking dat zo’n erfelijke positie ‘ondemocratisch’ is. Maar het is onzin om te denken dat alle bestuurders van een land volgens dezelfde democratische principes moeten zijn gekozen. Sterker nog: volgens klassiek inzicht moet de macht in een land in een gemengde constitutie worden uitgeoefend. Dat wil zeggen: de macht moet niet alleen berusten bij het volk (de velen), maar ook bij de weinigen (de aristocratie oftewel de Eerste Kamer) en de ene (de monarch). Terwijl de Tweede Kamer rechtstreeks wordt gekozen, worden de leden van de Eerste Kamer indirect, door de leden van de Provinciale Staten, gekozen, en wordt de monarch helemaal niet gekozen.

Daar is niets mis mee. Het gaat er maar om wat voor soort mensen de Tweede en Eerste Kamer en het Koninklijk Huis bevolken.

Bij de familie Oranje is er wat dit betreft de laatste jaren iets mis gegaan. De steun voor hun status heeft er altijd in bestaan dat zij vóór het volk partij kozen tegen de regenteske elite. Maar nu zijn de Oranjes zelf een integraal onderdeel van de regentenstand geworden. In het boek Vertel dit toch aan niemand (2006) van Dorine Hermans en Daniëlle Hooghiemstra beklaagde de Nederlandse adel zich over de gebrekkige toegang die zij hebben tot de Koninklijke familie, als gevolg waarvan de adel zijn kritisch rol tegenover de Oranjes niet kan waarmaken.

Je ziet de Oranjes daarom keer op keer verkeerde keuzes maken. De Koningin ontpopte zich als een groot voorstander van Europese integratie, onder meer in haar voorwoord op een boekje met lezingen die ten paleize waren gegeven. Máxima prees de multiculturele samenleving en zei dat zij dé Nederlander nog nooit was tegengekomen. De Koninklijke familie heeft in de persoon van prins Claus een van de belangrijkste voorstanders van de wereld van de ontwikkelingshulp in haar midden gehad, en draagt nog altijd veel enthousiasme uit voor deze tak van sport. Toen Van Gogh was doodgeschoten, bezocht de koningin wel een Marokkaans koffiehuis en een moskee maar liet zij zich publiekelijk weinig gelegen liggen aan de gevoelens van degenen die toch vooral in Van Gogh een slachtoffer zagen. (En dan hoeven we het er nog niet eens over te hebben dat de koningin zich in haar Kersttoespraak van 2008 en bij enkele keuzes tijdens de kabinetsformatie, niet direct heel populair bij [de achterban van] de PVV heeft gemaakt.)

Kortom, bij alle onderwerpen die er de afgelopen jaren toe deden, hebben de Oranjes misgetast. De onvrede daarover is niet ontstaan ondanks het feit dat zij het zo goed deden, maar omdat zij het zo slecht deden. En laten we hopen dat de onvrede zich niet heeft geuit in de elf kapot gegooide raampjes van Paleis Noordeinde dit weekend.

Als het Koninklijk huis zich als instituut wil handhaven, dan moet zij ervoor zorgen dat de bevolking redenen blijft hebben om het ‘Oranje boven’ uit volle borst aan te heffen. Met de wereldvreemdheid die zij de laatste jaren aan de dag hebben gelegd, graven de Oranjes hun eigen graf. En vanuit het belang van die ‘gemengde constitutie’ is dat ongewenst.

Bart Jan Spruyt