Italiaanse burgemeesters voelen zwaard van Damocles

‘Er zijn hier meer dan tweehonderd afgestudeerden, advocaten, ingenieurs, artsen, maar ze melden zich niet.’ In veel Italiaanse gemeenten, vooral die met minder dan vijfduizend inwoners, is de bereidheid gekelderd om zich kandidaat te stellen voor het burgemeesterschap.

Vertrek

In juni 2024 hebben de inwoners van acht gemeenten niet kunnen stemmen voor de burgemeestersverkiezing bij gebrek aan kandidaten. Deze gemeenten worden nu bestuurd door een regeringscommissaris. ‘Ik vertrek met tegenzin, maar ik heb niet langer de kracht’, zegt Bruno Bartolo, voormalig burgemeester van San Luca, een gemeente in de neus van de Italiaanse laars. 42 procent van de burgemeesters zou op zoek zijn naar een opvolger voor een tweede termijn. In de regio Marche gaat het zelfs om 54 procent, in Umbrië om 57 procent.

Scepsis

Er zijn legio redenen voor het probleem. Ten eerste is er groeiende scepsis over de politiek, aangewakkerd door schandalen en problemen in lokale besturen. ‘In de jaren ‘90 bracht een hetze tegen de politiek het idee over dat besturen iets smerigs is,’ aldus burgemeester Lorenzo Radice van Legnano, een stad met zo’n zestigduizend inwoners, in de buurt van Milaan. Door deze ontwikkeling zijn er weinig mensen meer die zich geroepen voelen de politiek in te gaan.

Maffia

Door de economische en sociale instabiliteit zijn lokale bestuurders bang om geassocieerd te worden met negatieve kwesties, zoals rechtszaken en kritiek in de media. Deze angst bestaat vooral in zuidelijke steden, zoals San Luca in Calabrië, waar zorgen over infiltratie van de maffia het bestuur nog ingewikkelder maken.

Salaris

Het werk van een burgemeester wordt gezien als extreem veeleisend, met grote verantwoordelijkheden en een laag salaris. Met de begrotingswet van 2022 heeft toenmalig premier Mario Draghi de functietoelage van burgemeesters vanaf 2024 gelijkgetrokken met die van regio-presidenten. De bezoldiging van burgemeesters varieert naargelang het aantal inwoners van hun gemeente. Een burgemeester van een gemeente tot drieduizend inwoners verdient bijvoorbeeld 2.208 euro bruto per maand, terwijl een burgemeester van een provinciehoofdstad met maximaal 100.000 inwoners 9.660 euro bruto per maand verdient.

Vergoeding alleen in grotere gemeenten voldoende

‘Vandaag is de vergoeding van burgemeesters verhoogd tot een aanvaardbaar niveau, hoewel het niet vergelijkbaar is met de particuliere sector’, zegt Radice. ‘In gemeenten met meer dan dertigduizend inwoners is de vergoeding voldoende om van te leven en biedt het een gegarandeerde beloning voor vijf jaar. Ik heb een contract als werknemer en ik heb de zekerheid dat ik aan het eind van mijn termijn weer aan het werk kan.’

Ambtstermijn

Burgemeesters hebben nu een termijn van vijf jaar. Ze kunnen echter maar één keer worden herkozen, waardoor ze weinig tijd hebben om hun beleid uit te voeren en strategische projecten af te ronden. Daarom heeft de regering de regels aangepast waardoor burgemeesters in gemeenten met vijf- tot vijftienduizend inwoners twee keer herkozen kunnen worden. Voor kleinere gemeenten geldt zelfs geen enkele limiet.

Bureaucratie

Eenmaal verkozen wacht de burgemeester onmiddellijk het afleggen van verantwoording aan de burgers, die hoge verwachtingen hebben. ‘De burgemeester wordt gekozen door het volk. Maar vervolgens stellen de mensen eisen, zonder de moeilijkheden te begrijpen van een bestuur dat gebukt gaat onder bureaucratie en gebrek aan geld’, zegt Pino Mogavero, die 25 jaar burgemeester was van Isnello, een Siciliaanse gemeente met 1.300 inwoners.

Bestuurlijke structuur

Maar de meest zorgwekkende kwestie voor de lokale democratie, waar de regering tot nu toe nog niets aan heeft gedaan, betreft de zwakke punten in de bestuurlijke structuur. ‘De burgemeester moet gekwalificeerd technisch, administratief en toezichtspersoneel hebben. Maar helaas is dit niet hoe de zaken ervoor staan en zitten er verschillende mensen zonder de nodige vaardigheden voor de functies die ze bekleden’, aldus Mogavero.

Allerlei taken

‘De angst is niet dat we zonder burgemeesters komen te zitten, maar dat een gemeente zonder werknemers en zonder adequate structuur kan blijven. Ik ken burgemeesters die noodgedwongen allerlei taken uitvoeren: van hoofd financiën tot notulist’, verklaart Lino Gentile van de Associazione Nazionale Comuni Italiani (de Italiaanse VNG).

Baan die weinigen graag aannemen

Burgemeester Giulio Guala van Colturano (2.100 inwoners, op een steenworp van Milaan) maakt zich zorgen. ‘Om een kloof te overbruggen, moest ik bijna een jaar lang de rol van hoofd van het technisch bureau op me nemen’, vertelt hij. Zo is werken in de publieke sector, vooral bij lokale overheden, een baan geworden die weinigen graag aannemen.

Lees het hele verhaal in BB20 van deze week.