Bordjes

Steeds vaker vallen mij bordjes op die mijn gedrag of stemming moeten beïnvloeden. Waar ligt de grens tussen bewuste vriendelijkheid en poging tot onbewuste verleiding? En zou de overheid hier meer mee moeten doen?

Het is alweer een tijdje geleden dat ik bij Bagels en Beans een bordje met de 'huisregels' zag. Er stond onder meer op dat ze '100% tegen stress' zijn en dat ik lekker kon gaan zitten, want ik word aan tafel bediend. Ik voelde me meteen welkom. En het klinkt heel anders dan: 'Niet bestellen aan de counter'. Bagels en Beans zet hier met één bordje hun bedrijfscultuur neer.

Toen ik erop ging letten, zag ik vaker dit soort bordjes. Zo stond er bij de kassa van een winkel: 'Wij willen u niet storen als u aan het bellen bent. Wij wachten dus even met afrekenen tot u klaar bent.' Klinkt ook weer heel anders dan: 'Verboden te bellen'. Ik zag het ook gebeuren in de personeelsfietsenstalling onder het Amsterdamse stadhuis. Lange tijd hing daar een bord 'verboden te fietsen'. Het werd massaal genegeerd (want het blijft Amsterdam) en er werd ook niet op gehandhaafd. Nu hangt er een bord met een gevarendriehoek met daarin een fietser afgebeeld: kijk uit voor fietsers. Een heel andere boodschap.

En bij dierentuin Artis liet de huidige directeur de meeste verbods- en gebodsbordjes simpelweg weghalen. In plaats daarvan leggen medewerkers en vrijwilligers nu uit aan het publiek waarom het gevaarlijk is voor de dieren als je in hun directe nabijheid rookt, eet of drinkt. Vrijwel elke bezoeker reageert hier positief op.

Wat kunnen wij hier als overheid van leren? Zou een bordje als bij Bagels en Beans ook gemaakt kunnen worden voor de publieksbalies waar bewoners hun paspoort of rijbewijs komen verlengen? En wat staat daar dan op? De grens tussen publieksvriendelijkheid en verleiding tot het juiste gedrag is dun. In maart van dit jaar publiceerde de Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling het rapport 'De verleiding weerstaan' over nudging bij de overheid en de morele grenzen hieraan. De RMO schreef: “Nudging, het sturen van gedrag via automatische en onbewuste denkprocessen, is alleen toelaatbaar als dit het vermogen van burgers versterkt om verleidingen te weerstaan die niet overeenstemmen met hun eigen waarden en doelen.”

Het is een interessante vraag hoe ver de overheid met gedragsbeïnvloeding mag gaan. Nu schrijven we bijvoorbeeld in een bewonersbrief: 'U kunt grofvuil twee keer per week aanbieden, alleen op maandag en donderdag en u moet het vóór half acht 's ochtends aan de stoep zetten.' Uit onderzoek blijkt dat deze boodschap effectiever is: 'Ruim 82% van de bewoners biedt het grofvuil aan op de daarvoor aangewezen tijdstippen. Doet u ook mee?' Maar volgens de RMO zouden we hier dan een disclaimer bij moeten doen: “u wordt genudged”.

Ik neig naar pragmatisme. Als het werkt, dan werkt het. Ontkennen dat we als overheid gedrag willen beïnvloeden is denk ik niet zinvol, ook niet bij een terugtrekkende overheid en burgers die steeds meer zelf kunnen regelen.  Sowieso kan het nooit kwaad om mensen vriendelijker te benaderen en het aantal geboden en verboden terug te dringen. Ik ben wel benieuwd naar voorbeelden en ervaringen van andere gemeenten.