Overheid was vooral koopman

Het aantal publicaties over slavernij zal de  komende jaren snel groeien. Na de recente excuses van kabinet en koning en het beschikbaar komen van enige fondsen zullen vast meer studies verschijnen die een nader licht werpen op de donkere slavernijbladzijdes in onze geschiedenis. De bundel Staat & slavernij is een inventariserend verslag van een grote groep wetenschappers die de breedte en diepte van dat verleden verkent.

En dat valt niet mee. Onze Staten-Generaal en de hiermee vervlochten VOC en WIC hebben, gesteund door ongeveer alle instituties, zelf bijgedragen aan het in stand houden van de talloze nu bekende en terecht verfoeide praktijken. Datzelfde geldt voor uiteenlopende ondernemers als reders, schippers, handelaren, boeren, maar ook kerken en voormalige slaafgemaakten. Dat gebeurde niet alleen in Suriname en elders in Zuid-Amerika, ook op de Caraïbische eilanden, in Noord-Amerika, geheel Afrika, Azië inclusief Indonesië. Eigenlijk overal waar Nederlandse kooplui aanlegden, droegen we bij aan gevangenneming, handel, transport, inzet, bewaking, bestraffing en meer volstrekt oneigenlijke praktijken van tot slaafgemaakten.

Onze rol in de beëindiging hiervan is heel bescheiden. We boden er zelfs lang verzet tegen, stopten later dan andere landen en zonder besef van erkenning van schuld of enige vorm van morele of materiële compensatie. Tot recent althans. De auteurs in de bundel laten bijvoorbeeld zien dat onze Staten-Generaal slavenhandel niet alleen accepteerde, maar ook ten behoeve van het gewin intensiveerde en via wet- en regelgeving codificeerde. Hoewel de schattingen uiteenlopen, maakte de opbrengst van de inzet van slaafgemaakten 5 tot 10 procent van onze economie uit. Te vergelijken met het belang van de huidige havengebieden van Rotterdam.

De auteurs belichten dat er altijd een onderstroom is geweest van verzet tegen de slavernij vanuit sommige burgers, kerken en enkele overheden, maar dat het feitelijke verzet erg klein is geweest. Iets wat Nederland vaker is overkomen.

De Nederlandse staat, provincies en gemeenten waren vooral koopman en immoreel en weinig dominee of humanist. Het is de vraag hoeveel we hierin door de eeuwen heen zijn veranderd. Vergelijk het met het huidige debat over klimaat, natuur en bio-industrie. De bundel houdt ons een spiegel voor die verder strekt dan het centrale onderwerp slavernij, het gaat om de morele afwegingen die wij allen maken: persoonlijk, in ondernemingen en in ons bestuur. Behoed ons voor die VOC-mentaliteit, is de dringende les uit de bundel.