Weinig screening op ondermijning bij rijkssubsidies

Terwijl gemeenten in groeiende mate gebruikmaken van de Wet Bibob, laten ministeries het instrument links liggen. Daardoor blijft een screening op criminele activiteiten bij de verstrekking van subsidies vaak achterwege.

Nauwelijks benut

Ministeries en andere landelijke bestuursorganen benutten de Wet Bibob nauwelijks om subsidieverstrekking aan criminelen te voorkomen. Dat blijkt uit onderzoek van tv-programma Nieuwsuur. Deze wet is het belangrijkste instrument om ondermijning te voorkomen of aan te pakken.

Doorlichten

Overheden kunnen ondernemers laten doorlichten bij de aanvraag van vergunningen, bij overheidsopdrachten en vastgoedtransacties. Gebruikmakend van Bibob kunnen ze barrières opwerpen tegen het ongewild faciliteren van criminaliteit. Gaan na onderzoek de alarmbellen rinkelen, dan kunnen ze beschikkingen, overheidsopdrachten of vastgoedtransacties weigeren of intrekken.  

Geen afspraken

Van de 467 Bibob-adviezen die door overheidsinstanties werden aangevraagd kwamen er slechts 25 van landelijke bestuursorganen – 5,3 procent van alle aanvragen. Daar valt mogelijk nog veel te winnen, want een groot deel van de subsidieverstrekking verloopt via de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO). En daarnaast via Uitvoering van Beleid, een onderdeel van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, dat (Europese) subsidieregelingen uitvoert. Samen verstrekken de twee organisaties voor 17 miljard euro aan subsidies per jaar. Bij navraag kreeg Nieuwsuur te horen dat ministeries zelf bepalen of ze Bibob inzetten bij subsidieverzoeken, en dat daar geen afspraken over zijn gemaakt.

Naïef

Uit het jaarverslag van Landelijk Bureau Bibob (LBB) blijkt dat de meeste adviezen over de horecasector (202) gaan. Daarnaast valt het aantal adviezen over bouwvergunningen (110) op. De Groningse hoogleraar Albertjan Tollenaar constateert in het actualiteitenprogramma dat er ook andere misdaadgevoelige sectoren zijn waar subsidies een rol spelen. Als voorbeeld noemt hij de afvalbranche en investeringen rond de energietransitie. Die trekken volgens hem partijen met een dubieuze achtergrond aan. Het gebrek aan nieuwsgierigheid bij ministeries en RVO noemt hij ‘naïef’. ‘Dan heb je dus een wet die ondermijning aan kan pakken, maar je doet er niets mee.’ Volgens hem gaat het om enorme bedragen en grote subsidieontvangers.

Herziening

De geringe benutting van het Bibob-instrumentarium is opmerkelijk, omdat minister Yeşilgöz-Zegerius van Justitie en Veiligheid juist wil dat overheden samen optrekken en zo elkaar beschermen tegen vermenging van de boven- en onderwereld. Recent gaf de Eerste Kamer z’n zegen aan een aanpassing van de Wet Bibob, die de bevoegdheden van bestuursorganen uitbreidt. De herziening maakt het onder andere mogelijk dat gemeenten, provincies en rijksdiensten elkaar informeren als ze zien dat criminelen proberen overheidsdiensten te misbruiken.

Informatie delen

Via het Landelijk Bureau Bibob (LBB) kunnen ze nagaan of uit Bibob-onderzoeken van andere overheden blijkt dat eerder sprake was van ondermijnende criminaliteit of witwassen. Nu kan alleen nog informatie worden opgevraagd over Bibob-onderzoeken die het LBB zelf heeft uitgebracht. Straks kan binnen de overheid Bibob-informatie gedeeld worden. Bijvoorbeeld over de risico’s rondom zakelijke netwerken, met daarin vermogensverschaffers, of constructies met zogeheten katvangers en stromannen, waarbij achter de schermen een andere ondernemer of organisatie aan de touwtjes trekt. De wetsaanpassing moet op 1 oktober van kracht worden.