‘Met Spies gaat het bij Binnenlandse Zaken weer over bestuur’

CDA-kopstuk Liesbeth Spies is van de provincie Zuid-Holland verhuisd naar het ministerie van BZK. Wat kan het lokaal bestuur van de ex-gedeputeerde verwachten en waarin verschilt de nieuwe minister van haar voorganger Donner?

Het schijnt CDA-partijleider Verhagen nog heel wat moeite te hebben gekost om Liesbeth Spies los te weken van de provincie Zuid-Holland. ‘Zeer indringend’ en ‘overtuigend’ was het beroep van minister Verhagen geweest op de gedeputeerde voor ruimte, wonen en economische zaken.

Een mooie baan, zei Spies vorige week vrijdag zelf, maar het ministerschap van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, tja, dat was wel een enorme eer en dus ging de CDA-politica uit Alphen aan den Rijn overstag. Hebben de provincies met deze overstap op de Haagse vierkante kilometer een mol in het kabinet-Rutte gekregen en wat kunnen de lokale overheden van de nieuwe minister verwachten?

Om te beginnen een professionele politica met echt gevoel voor het lokaal bestuur, zegt burgemeester Jan Hoekema (D66) van Wassenaar. Hoekema zat aan de vooravond van Spies’ benoeming nog met de stadsgewesten Haaglanden en Rotterdam en GS van Zuid-Holland om de tafel om te praten over de Metropoolregio Rotterdam-Den Haag. Niet bepaald het lievelingetje van de meeste provinciebestuurders.

Maar, zegt Jan Hoekema: ‘Elke bestuurder weet zich wel aan te passen en te schikken, afhankelijk van de stoel waarop hij of zij zit. Zo zal Liesbeth Spies het ook doen. Ze was een uitstekend provinciebestuurder met oog voor anderen en het lokaal bestuur. Ze redeneert vanuit de inhoud, maar ook vanuit zuiverheid van verantwoordelijkheden en bestuursvorm. De provincie is de provincie en geen gemeente of verlengd lokaal bestuur. Dat laatste moet je als minister van Binnenlandse Zaken ook blijven zien.’

En ze moet oog hebben voor wat de regio’s al hebben neergezet aan samenwerking en bestuurlijke vernieuwing, zegt Hoekema. ‘Ze zal bijvoorbeeld niet op de Donnerbrief over het doorzetten van de plannen voor een Randstadprovincie zonder Zuid-Holland kunnen of willen terugkomen. Maar ook niet als een soort houwdegen een strikt provinciestandpunt uitdragen.’

Floret

 

Als een houwdegen heeft voormalig Tweede Kamerlid Jan Schinkelshoek partijgenoot Spies ook niet leren kennen. ‘Ze is eerder iemand van het floret en het liefst achter de schermen.’ Schinkelshoek volgde in 2006 Liesbeth Spies in de Kamer op als woordvoerder binnenlands bestuur. ‘Ze weet van wanten en kent haar zaken. Die combinatie is in politiek Den Haag bijzonder’, zegt Schinkelshoek. ‘Haar geheime wapen is vooral dat ze goed met mensen kan omgaan. Dat laatste wordt weleens onderschat in Den Haag, terwijl besturen echt mensenwerk is. Ik heb meegemaakt hoe ze ogenschijnlijk grote tegenstellingen overbrugde en mensen bij elkaar bracht.’

Maar ze is geen zijden sok, wil Schinkelshoek wel gezegd hebben. ‘Bij een herindeling in de Bollenstreek schrok ze er als Kamerlid niet voor terug om met de vuist op tafel te slaan.’

Piet Hein Donner, vanaf 1 februari volgend jaar vicepresident van de Raad van State, heeft volgens Jan Schinkelshoek te kort op Binnenlandse Zaken gezeten om nu al te kunnen zeggen wát er gaat veranderen. Maar dát er wat gaat gebeuren, staat volgens hem als een paal boven water.

Schinkelshoek: ‘Liesbeth Spies zal Binnenlandse Zaken weer van belang willen maken in Den Haag. Binnenlandse Zaken is Binnenlandse Zaken niet meer. Het is een gedrocht geworden en staat nu vooral voor bouwzaken (wonen, wijken en integratie verhuisden in 2010 naar BZK, red.) Het zal niet meevallen om hier een departement van te maken dat ergens voor staat.’

Donner wist goed waarover het ging, zegt Schinkelshoek, ‘maar hij was ook een tikkeltje betweterig. Liesbeth Spies is dat niet en is in tegenstelling tot de vorige minister van Binnenlandse Zaken Guusje ter Horst heel benaderbaar en menselijk. In die zin zal ze veel meer verbinden en aansluiting zoeken.’

Levensgroot

 

Zijn het bij Schinkelshoek al geen nuanceverschillen meer, volgens PvdA-Tweede Kamerlid en woordvoerder binnenlands bestuur Pierre Heijnen zijn de verschillen tussen Spies en haar voorganger levensgroot. ‘Gelukkig maar’, aldus Heijnen. ‘Na Justitie heeft Donner op posten gezeten waarvan ik niet het gevoel had dat ze hem na aan het hart lagen. Hij gaf als minister van Binnenlandse Zaken meer om het spel dan om de knikkers. Bij Liesbeth Spies heb ik de indruk dat ze het openbaar bestuur zeer is toegedaan.’

Dat ze het afgelopen jaar gedeputeerde in Zuid-Holland is geweest, wil volgens Pierre Heijen niet zeggen dat de provincies nu een mol in het kabinet-Rutte hebben. Heijnen: ‘Met die gedaantewisseling gaat ze heel professioneel om. Ze kent het regeerakkoord. Als het gaat om zoiets als de Randstadprovincie is dat overigens vaag. Er staat alleen dat het provinciaal bestuur in de Randstad moet worden opgeschaald, dus daar kan ze alle kanten mee op.’

Het dossier ligt volgens Heijnen nu op zijn gat. ‘De provincies en de gemeenten in de noordvleugel moeten voor 1 februari laten zien hoe ze beter kunnen samenwerken. Als er iets uitkomt, dan zou ik dat als ik Spies was met open armen ontvangen. En als er niets uitkomt, dan zou ik het dossier opbergen tot een volgende kabinetsperiode.’

Minister Spies wordt zeker geen provinciespreekbuis, maar op één terrein denkt PvdA-Kamerlid Heijnen wel dat de provincies meer in de melk te brokkelen zullen krijgen. Pierre Heijnen: ‘Spies zal ontvankelijker zijn voor een grotere rol van provincies bij gemeentelijke herindelingen. Donner had daar niets mee. Voor hem kende het herindelingskader drie woorden: van onderop, van onderop en van onderop. De Tweede Kamer heeft die puur vrijwillige herindeling afgeschoten en daarmee kan Spies dus opnieuw beginnen.’

Heijnen voorziet een andere koers: ‘Waar gemeenten problemen hebben, zal ze meer de regisserende hand van de provincie honoreren. Dat heeft niets te maken met het feit dat Spies gedeputeerde is geweest, maar alles met haar betrokkenheid bij het goed functioneren van het openbaar bestuur. Ik heb grote waardering voor Donner, maar niet omdat hij zo begaan was met het openbaar bestuur. Wat dat betreft is de ministerswisseling een vooruitgang.’

Vastgelopen

 

Commissaris van de koningin in Zuid-Holland Jan Franssen (VVD) zal Spies missen in het geheel nieuwe college van GS, maar als ze dan toch weg moest, dan graag naar Binnenlandse Zaken. Want, zegt hij: ‘De kar van de bestuurlijke vernieuwing is behoorlijk vastgelopen in de modder. Zij zal hem eruit moeten trekken. Daarbij kan haar ervaring als provinciebestuurder goed van pas komen.’

De kar is in de modder gereden door Piet Hein Donner, die het regeerakkoord volgens Franssen op zijn eigen manier had gelezen. Franssen: ‘Donner was niet in goeden doen als minister van Binnenlandse Zaken. Zijn hele gedrag was georiënteerd op wat in de centralistische Justitiekolom gebruikelijk is. Dat een bestuurslaag ook nog een eigen constitutionele positie heeft, met alles wat daarbij hoort, wist hij wel, maar of hij het ook begreep? Of hij het spel leuker vond dan de knikkers durf ik niet te zeggen, maar hij vond het spel soms wel plezieriger dan voor een vicepresident van de Raad van State wenselijk is.’ Met het aantreden van Liesbeth Spies op Binnenlandse Zaken behoeven de provincies in ieder geval niet langer bevreesd te zijn dat er met hen wordt gesold, meent de commissaris van de koningin in Zuid-Holland.

Jan Franssen: ‘Het past helemaal bij de persoon van de nieuwe minister om zich heel goed bewust te zijn van de positie van afzonderlijke onderdelen van de overheid.’ Dat Spies als minister gebonden is aan het regeerakkoord, vindt Franssen alleen maar een pre, als dat akkoord maar anders wordt geïnterpreteerd. ‘De uitvoering van het regeerakkoord is bijzonder geweest, vooral ten aanzien van de opschaling in de Randstad’, zegt Franssen.

‘Enerzijds wordt er via een dubieuze redenering een opschaling op vleugelniveau bepleit, en anderzijds wordt op de andere vleugel aangekoerst op een schaalverkleining. Maar goed, met alles kunnen bestuurders werken als het moet, dus dat zullen we hier ook wel mee doen. Laten we het erop houden dat het regeerakkoord mevrouw Spies nog veel ruimte laat om een nieuwe start aan de uitvoering te geven.’

Ingenomen

 

Op een nieuwe start hoopt ook de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG). Niet voor niets lagen er bloemen en een felicitatiebrief van de VNG op Spies te wachten toen ze vrijdag haar nieuwe werkkamer betrad. Want directievoorzitter Ralph Pans is erg ingenomen met haar benoeming. De directievoorzitter van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten: ‘We stellen ons heel veel voor van de samenwerking.

Liesbeth Spies is toegankelijk en coöperatief. En goed ingevoerd in het binnenlands bestuur. Donner had bij zijn aantreden als minister van BZK heel weinig met gemeenten en provincies te maken gehad. Geen bestuurder die het lokaal bestuur van haver tot gort kende; dat is met Spies anders.’

Ook Pans verwacht niet te maken te krijgen met een verlengstuk van de provincies. Bovendien zijn met de aanstelling van een nieuwe minister de afspraken uit het regeerakkoord niet veranderd, meent Pans. ‘Wel is het zo dat er ruimte is voor interpretatie, bijvoorbeeld op het terrein van gemeentelijke herindelingen. Het nieuwe herindelingskader moet van de Tweede Kamer van tafel. Minister Spies zal duidelijkheid moeten geven of het oude herindelingskader weer gaat gelden of dat ze met nadere beslissingen komt.’

Kiest minister Spies daarbij voor een stevige opstelling, met als risico dat haar voorstellen worden afgeschoten, of kiest ze voor het doorwaadbare, maar stroperige, pad?

VNG-directievoorzitter Pans: ‘Wat ik zo in de loop van de jaren van haar heb meegemaakt, kiest ze voor dat laatste. Ze zal niet gauw met een groots en meeslepend verhaal komen, maar op zoek gaan naar verbindingen en compromissen.’

Van de VNG mag minister Spies op één terrein geen compromis sluiten. ‘Ze moet in het kabinet de rol van hoeder van het lokaal bestuur spelen’, zegt Pans. ‘Ze is niet alleen minister van Binnenlandse Zaken, maar ook minister van het lokaal bestuur. Dat kan ze de komende maanden al laten zien. In de discussie binnen het kabinet over de voorjaarsnota en het financiële kader verwachten wij dat de minister van Binnenlandse Zaken pal voor de gemeenten gaat staan.’

---

CV Liesbeth Spies 

Liesbeth Spies (1966, Alphen aan den Rijn) studeerde rechten en economie in Leiden, waarna ze bij Beleid BV in Leiden, bij het Interprovinciaal Overleg en voor de provincie Zuid-Holland werkte. In mei 2002 stapte Spies voor het CDA over naar de Tweede Kamer, waar ze zich tot 17 juni 2010 bezighield met binnenlands bestuur, Koninklijk Huis, milieu, duurzaamheid, energie en sociale zaken. Ze was van 2007 tot 2010 vicevoorzitter van de fractie.

Eind 2010 werd Spies waarnemend voorzitter van het CDA. Bij de Statenverkiezingen van 3 maart 2011 was ze in Zuid-Holland lijsttrekker voor het CDA. Op 29 april werd Spies gedeputeerde voor ruimte en wonen, economische zaken en Deltapoort. Liesbeth Spies is sinds 16 december minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties.