Lokalo’s: wel de zetels, niet de macht

Succesvolle lokale politieke partijen weten onvrede in de samenleving te vertalen in nieuw perspectief. Dat betaalt zich bij verkiezingen uit in zetels. Maar het verzilveren van die zetelwinst in de vorm van besturen gaat de lokalo's moeilijk af.

Onderzoek naar beperkt succes lokale partijen

Onderzoek

Dat blijkt uit deze week verschenen onderzoek ‘Bekend op straat en in de raad. Verkennend onderzoek naar de succesfactoren van nieuwe lokale politieke partijen 2020’, uitgevoerd door bestuurskundigen Julien van Ostaaijen, Milou Peeters en Sander Jennissen van Tilburg University. Zij onderzochten welke politiek relevante lessen er kunnen worden getrokken uit de oprichting en ontwikkeling van nieuwe lokale partijen die in 2014 aan de raadsverkiezingen deelnamen. Daarbij is naar zowel de winnaars als naar de verliezers gekeken. Aan die verkiezingen deden 46 partijen mee die meer dan tien procent van de stemmen behaalden en 101 lokale partijen die vergeefse poging tot zetelwinst deden. Lokale partijen haalden in maart 2014 gezamenlijk bijna dertig procent van de stemmen.   

Onvrede

Succesvolle lokale politieke partijen ontstaan veelal uit onvrede. De ‘lokalo’s’ keren zich af van de lokale landelijke partijen, omdat deze op een afstandelijke manier politiek bedrijven en besluiten nemen waar een deel van de samenleving zich niet in herkent. De succesvolle lokale partijen worden vaak opgericht door mensen die al lokaal politiek actief waren, bij een lokale afdeling van een landelijke partij. Dat was in 2014 bij 41 van de 46 succesvolle lokale partijen het geval.

Frisse wind

Lokale bekendheid bij relatief veel mensen is een belangrijke succesfactor. ‘Driekwart van de 46 succesvolste nieuwkomers uit 2014 breekt door in een gemeente met maximaal 40.000 inwoners. De meest niet-succesvolle nieuwkomers zijn vooral te vinden in gemeenten met meer dan 100.000 inwoners.’ Uit interviews die de onderzoekers met de oprichters/lijsttrekkers van de lokale winnaars uit 2014 hielden, bleek dat de verkiezingswinst een combinatie was van de door kiezers gewenste nieuwe ‘frisse wind’ in de (lokale) politiek en de inzet van enkele stevige stemmentrekkers op de lijst. Stuk voor stuk voerden ze een intensieve campagne. ‘Het omzetten van onvrede in nieuw perspectief (‘hoe moet het dan wel’) in combinatie met mensen op de lijst die bekend zijn en zich hiervoor inzetten, lijkt een gemeenschappelijk kenmerk van de succesvolste nieuwkomers’, concluderen de onderzoekers.

Gevestigde orde

Lokale partijen winnen weliswaar vaak de verkiezingen, maar verliezen vervolgens de onderhandelingen, zo blijkt verder uit het onderzoek. ‘In totaal hebben 17 van de 46 nieuwkomers tussen 2014 en 2018 bestuurd, waarvan dertien de gehele periode.’ Zittende partijen gunnen de nieuwelingen vaak geen plek aan de bestuurstafel. ‘Daarnaast hebben sommige oprichters/lijsttrekkers zich verbaal stevig uitgelaten over de gevestigde orde.’ Lokalo’s worden door die opstelling dan buiten de coalitie of zelfs buiten de onderhandelingen gehouden. ‘Als de nieuwkomer zich constructief opstelt, is de kans om te besturen groter’, stellen de onderzoekers. De afkeer van de bestaande politiek moet worden omgezet in constructieve aanpassing, adviseren zij.

Grote concurrentie

Er is geen duidelijke rode draad te ontdekken in de reden waarom de niet-succesvolle partijen geen zetels wisten te behalen. De grote concurrentie van andere partijen, een tekort aan middelen, een te laag opkomstpercentage, te weinig of negatieve media-aandacht en te weinig kwaliteit bij de medeoprichters zijn redenen voor het mislukken van het politieke avontuur. De meeste partijen die in 2014 geen enkele zetel wisten te behalen, zijn van het politieke toneel verdwenen.

Inspelen op onvrede

Als gevestigde partijen lokale nieuwkomers de pas af willen snijden, doen ze er goed aan de onvrede in de samenleving te zien en daarop in te spelen, stellen de onderzoekers. ‘Het lijkt zeker zo dat enkele successen van de nieuwkomers te voorkomen waren geweest als de bestaande partijen meer gevoel voor die onvrede zouden hebben gehad en op basis daarvan ook hadden gehandeld, waaronder het bieden van alternatieven voor door delen van de samenleving ongewenste maar binnen de gemeenteraad breed gedeelde politieke standpunten.