‘Alleen in Alphen kon ik burgemeester worden’

Oud CDA-minister Liesbeth Spies werd een jaar geleden voorgedragen als burgemeester van Alphen aan den Rijn. Ze spreekt over haar nieuwe rol (‘een groot cadeau’) en de brugramp. ‘Wat mij voor het ambt heeft gewonnen, was de emotionele band met de mensen.’

En dan denderen op 3 augustus bij het plaatsen van een nieuwe brug over de Oude Rijn twee enorme bouwkranen en een deel van een brug op de Hooftstraat. Pardoes op woonhuizen en winkels. Een half uur later meldt het ANP dat ‘er zeker twintig gewonden’ zijn. En wie weet hoeveel doden onder het puin liggen. Alphen aan den Rijn is wederom getroffen door rampspoed.

Burgemeester Liesbeth Spies (49) is die maandag net op vakantie gegaan. Gelukkig hangt het gezin Spies ‘s middags niet op elf kilometer boven de Atlantische Oceaan, maar hebben ze de wind in de zeilen op de Friese Fluessen. ’Iedereen blij, ideaal zeilweer en dan komt het eerste onwerkelijke telefoontje binnen. Gelukkig hadden we op het water bereik. Voor hetzelfde geld ben je 24 uur onbereikbaar en is de crisisorganisatie opgeheven als er weer contact mogelijk is.’

De telefoon staat niet meer stil. Burgemeester Spies kijkt op het water op het beeldschermpje van haar smartphone en ziet de vreselijkste filmpjes langskomen. ‘Dan wil je maar één ding: terug! We hebben de zeilen gestreken en op weg naar Stavoren de motor aangezet.’

Nette kleren worden onderweg in de auto gegooid en vier uur later is de burgemeester in het glazen gemeentehuis op het Stadhuisplein. ‘We hielden rekening met veel slachtoffers; de hulpdiensten waren op volle oorlogssterkte aanwezig, het specialistisch bijstandsteam van USAR was nog volop op zoek naar doden en gewonden.’

Als de stofwolken zijn opgetrokken en het puin is doorzocht, blijkt dat niemand het leven heeft gelaten en dat niemand gewond is geraakt. Het enige slachtoffer is een hond. Achttien huizen zijn onbewoonbaar en vijf winkels moeten dicht. Liesbeth Spies: ‘De schade was enorm en het zal je maar gebeuren dat je van het ene op het andere moment dakloos bent. Maar dat er geen slachtoffers zijn gevallen had ik de eerste uren niet eens durven hopen. Het is een wonder.’

Puinhopen
De burgemeester wordt steeds meer de persoon die in crisissituaties het hoofd koel houdt en leiding geeft aan het beteugelen van de crisis. Maar dat wil niet zeggen dat hij of zij een paar uur na een ramp op de puinhopen moet staan om – al was het maar voor de foto en de sociale media – poolshoogte te nemen, meent Liesbeth Spies. ‘I feel your pain.’ Moet Spies niets van hebben.

‘Al had ik naar de Hooftstraat wíllen gaan, het mocht niet eens. Je loopt er alleen maar in de weg. De eerste avond zit je in de crisisorganisatie in het gemeentehuis. Daar hoor je thuis. Je zit in grip 3 en dat betekent dat je hoofd bent van het beleidsteam en leiding geeft aan het bestrijden van de crisis. Er moeten besluiten worden genomen en je moet niet in de operatie duiken. De volgende ochtend ben ik natuurlijk in de Hooftstraat geweest. We wisten dat er geen slachtoffers waren en dat niemand onder het puin lag.’

Oud-minister Liesbeth Spies realiseerde zich dat het moderne en betrokken burgemeesterschap in haar bloed zat, toen ze vorig jaar een paar maanden waarnemer was in Stichtse Vecht. ‘Wat mij voor het ambt heeft gewonnen, was de emotionele band met de mensen. Op de achtste dag dat ik er waarnemer was, hadden wij vier slachtoffers van de ramp met de MH17.

Je hebt de organisatie, hoe ga je om met het condoleanceregister, de vlaggen, noem maar op. En je hebt de emotionele kant. Dan moet je er zijn. Ik had nooit gedacht dat je zó dicht bij mensen mag komen die in zo’n diepe rouw zijn. En zo veel met je willen delen. Je gaat er alleen heen, geen tassendragers mee, de keten blijft thuis. Je staat met lood in je schoenen bij de voordeur. Er is maar één richting, en dat is naar binnen. Je bent er om hen te steunen. Je hoeft vaak niets te zeggen. Mensen vinden het gewoon fijn dat ze hun verhaal kunnen doen. In één gezin was een jongen van 18 omgekomen. Ik heb een dochter van 16 en een van 18. “Bent u ook moeder?”, vroegen die mensen. Je brengt jezelf mee.’

Groot cadeau
Als Spies in de zomer begint als waarnemer in Stichtse Vecht, start Alphen aan den Rijn na de fusie met Boskoop en Rijnwoude haar speurtocht naar een nieuwe burgemeester. Acht mannen en vijf vrouwen solliciteren, onder wie Liesbeth Spies. Op 14 oktober draagt de gemeenteraad haar voor. Liesbeth Spies is immers een ‘mens onder de mensen, resultaatgericht met een groot invoelend vermogen’, aldus de vertrouwens­commissie van de raad.

Een groot voordeel: gedoe over een onverkoopbaar huis en dubbele woonlasten komt er niet, want de nieuwe burgemeester woont al twintig jaar in Alphen. ‘Dit burgemeesterschap is een groot cadeau. Ik vind de volgorde ook heel mooi. Je bent eerst volksvertegenwoordiger, daarna gedeputeerde en minister. Dan ben je toch nog steeds partijpolitiek op een bepaalde plek benoemd. Als burgemeester ben je van en voor iedereen. Je politieke kleur laat je achter je. Misschien groei je wel naar zo’n functie toe. Het is fijn dat ik nooit politiek of bestuurlijk actief ben geweest in Alphen. Ik kende het gemeentehuis als de plek waar je je paspoort haalt. Jan van Zanen is terug in de stad waar hij ooit wethouder was, maar dat zie je zelden. Net zoals het bijzonder is dat je in je eigen woon- en geboorteplaats burgemeester wordt.’

Dochters
Liesbeth Spies werd burgemeester in een gemeente die ze kent en die ze op haar klompen aanvoelt. Voorwaarde om in het ambt te slagen, aldus Spies. ‘Toen ik nog burgemeester-bemiddelaar voor het CDA in de Tweede Kamer was, zei toenmalig commissaris van de koningin in Brabant Frank Houben tegen mij: “Liesbeth, mensen die niet van het zand komen, krijgen het hier moeilijk.” Ik heb ook altijd tegen burgemeesterskandidaten gezegd: je moet niet alleen burgemeester willen worden, je moet het ook in die plaats willen worden. Anders moet je het vooral niet doen.’

Zet een Achterhoeker of een Twent niet in Noord-Holland en omgekeerd, stelt Spies. ‘De Achterhoeker zegt niet direct waar het op staat, de Noord-Hollander draagt het hart op de tong. Dat is bam! Je weet gelijk wat je eraan hebt, maar soms maak je daarmee dingen ook kapot.’ Voor de familie Spies was de keuze eenvoudig. ‘Onze dochters zeiden: “Wat jij wilt doen, moet jij weten, maar wij gaan niet verhuizen.” De enige plek waar ik burgemeester kon en wilde worden, was Alphen aan den Rijn.’

Oud-Kamerlid en burgemeester Dick de Cloe stelde begin dit jaar dat de moderne burgemeester ‘uit elkaar wordt getrokken door zijn rol als aardige burgervader enerzijds en strenge burgemeester anderzijds’.

De uiteenlopende eisen die aan het burgemeesterschap worden gesteld, zijn volgens hem steeds lastiger met elkaar te combineren. Een probleem waarmee een goede burgemeester volgens oud-minister van Binnenlandse Zaken en huidig burgemeester Spies niet kampt. ‘Het is geen gemakkelijk ambt dat iedereen zomaar past. Net zoals niet iedereen voor de klas kan staan. Je moet je realiseren dat de eisen die aan je worden gesteld hoog zijn. Het burgemeesterschap gaat gewoon met zijn tijd mee. De spanning die Dick de Cloe ziet tussen de onafhankelijkheid en het verbindende vermogen van de burgemeester, is situatie-afhankelijk. Je moet in een raadsvergadering verschillende competenties kunnen inzetten om het debat in goede banden te leiden. De ene keer word je functioneel boos, de andere keer los je het op met humor of deel je snoep uit.’

Eitje
Liesbeth Spies is niet alleen  burgemeester van Alphen aan den Rijn, ze is ook voorzitter van Veilig Verkeer Nederland, voorzitter van de raad van toezicht van Alzheimer Nederland en sinds kort op verzoek van de ministers van VWS en Veiligheid & Justitie en de VNG voorzitter van het Aanjaagteam verwarde personen. Is het burgemeesterschap van een gemeente met 107 duizend inwoners zo’n eitje?

Liesbeth Spies: ‘Het is een fulltime functie en meer dan dat. Ik heb een hoop energie en ben gezond. Alzheimer Nederland en VVN deed ik al toen ik burgemeester werd, en gelukkig vindt het gemeenteraad het goed dat ik af en toe buiten de gemeente kom. Het zou slecht zijn als ik Alphen aan den Rijn nooit zou verlaten. Ik laat de bovenkamer graag op veel fronten draaien. Dat ik het ‘Aanjaagteam’ voorzit is goed voor Alphen en niet verkeerd voor de burgemeester. Wat ik daar leer, kan ik ook gebruiken voor deze stad.’

Liesbeth Spies’ meest in het oog springende nevenbaan was het voorzitterschap van de stuurgroep renovatie Binnenhof. Deze commissie adviseerde afgelopen juli om het Binnenhof in één keer in vijfenhalf jaar te verbouwen. Bespottelijk, aldus D66-Kamerlid Koolmees, die meent dat het ‘het gemiddelde schoolgebouw er slechter voorstaat dan het parlement’. En dat ook nog eens voor 500 tot 600 miljoen euro. Ook voorzitter Broekers-Knol van de Eerste Kamer vond sluiting een onzalig idee. ‘Sinds 1200 is hier al die achthonderd jaar almaar verbouwd en ging de business gewoon door. Ik zie niet in waarom dat nu anders zou moeten’, zei ze.

‘Omdat het Binnenhof uit elkaar valt’, reageert Spies. ‘Niet iedereen heeft altijd de feiten tot zich genomen voordat hij of zij met een oordeel komt. Het pand is in zo’n slechte staat dat je als de sodemieter aan de gang moet.’

Vermomde bouwval
Dat het Binnenhof vijfenhalf jaar op slot gaat is sneu, maar we moeten niet overdrijven, vindt Liesbeth Spies. ‘Het Rijksmuseum is twaalf jaar dicht geweest. Het Mauritshuis is een post­zegeltje vergeleken met het monumentale complex van het Binnenhof en is drie jaar dicht geweest.’ Stoer dat het kabinet het advies van stuurgroep integraal heeft overgenomen, zegt Spies. En terecht. Want brandgevaar, lekkende daken en beton- en houtrot hebben van de tempel van de democratie zo langzamerhand een vermomde bouwval gemaakt. ‘Laat de volksvertegenwoordiging maar zeggen hoe het dan anders moet.’

Daarbij moeten de parlementariërs zich volgens Spies wel realiseren dat ‘het Binnenhof op geen manier voldoet aan de eisen die we aan ieder andere gebouw in Nederland stellen. Als een hotel in Al­phen in dezelfde staat als het Binnenhof zou verkeren, zouden we het onmiddellijk sluiten. Het is niet geloofwaardig dat je daar wel alle wetten en regels maakt, en zelf denkt dat je je er niet aan hoeft te houden.’

CV
Liesbeth Spies werd op 6 april 1966 geboren in Alphen aan den Rijn. Ze studeerde rechten en economie in Leiden. Voordat ze lid werd van de Tweede Kamer werkte Liesbeth Spies bij de provincie Zuid-Holland. Ze was van 2002 tot 2010 lid van de Tweede Kamer voor het CDA en van 2010 tot 2011 waarnemend voorzitter van de partij. Na de Statenverkie­zingen van 2011 was ze een paar dagen lid van de Staten en later gedeputeerde in Zuid-Holland, waarna ze van december 2011 tot november 2012 minister van BZK werd in het eerste kabinet-Rutte. Spies was in de zomer van 2014 waarnemend burgemeester in Stichtse Vecht en werd op 15 december 2014 burgemeester van Alphen aan den Rijn.