Kwakkelende eerste helft

De drie coalitiepartijen presenteerden op woensdag 7 februari 2007 het regeerakkoord. Binnenlands Bestuur selecteerde twee jaar na dato de belangrijkste, meetbare beleidsvoornemens en bekeek de resultaten met behulp van enkele deskundigen.

 

+ Minder regels

 

Vermindering regeldruk bedrijven wordt voortgezet.
De eerste twee jaar van dit kabinet zijn de administratieve lasten netto met 8 procent verminderd, volgens de drie maanden oude rapportage van de Regiegroep Regeldruk. Hierin wordt gesteld dat dit tot 2011 oploopt tot de gewenste 25 procent, met een verdere vereenvoudiging van de loonheffing en de invoering van één omgevingsvergunning in plaats van 25 verschillende.

 

Eén jaar na het aantreden van Balkenende IV, zeiden ondernemers nog weinig te merken van die inzet. ‘Ze gaan het beslist nog merken’, aldus een tevreden Kamer van Koophandel-directeur Jan Hoogkamer. ‘Ik verwacht zelfs dat na de bouw van één stelsel van basisgegevens voor onder andere gebouwen, personen en bedrijven meer dan een reductie van 25 procent mogelijk is.’

 

+/- Minder drop-outs

 

Krachtige bestrijding van voortijdig schoolverlaten.
Hoewel het aantal voortijdig schoolverlaters al enige jaren daalt, is het nog steeds veel te hoog. Het ministerie van OCW wil het aantal in 2010 hebben teruggebracht tot 35.000. Het onlangs uitgekomen WRR-rapport Vertrouwen in de school over de uitval van ‘overbelaste’ jongeren dringt in dit verband aan op een samenvoeging van de laatste jaren van het vmbo met de eerste jaren van het mbo. Voorts moeten scholen aan dreigende uitvallers ook sociaal-emotionele zorg en steun geven.

 

+ Ondernemerschap

 

Stimuleren zelfstandig ondernemerschap.
Het aantal ondernemers als percentage van de beroepsbevolking is gestegen naar 11,5 - bijna het niveau van het EU-gemiddelde. Ook het aantal aspirantondernemers en jonge bedrijven nam de afgelopen jaren toe, met zo’n honderdduizend per jaar. Vooral de verruiming van de startersaftrek zet volgens ingewijden zoden aan de dijk. Een minpunt is de trage groei van de bedrijven. De regeldruk bij het aannemen van personeel blijkt de voornaamste remmende factor. In januari startte een programma om honderd bedrijven binnen vijf jaar aan een omzet van meer dan twintig miljoen euro te helpen.

 

- Meer werk

 

Flinke verhoging van de arbeidsparticipatie en hulp voor de onderkant van de arbeidsmarkt.
Het eerste jaar van minister Donner ( Sociale Zaken, CDA) stond in het teken van een vergeefs pleidooi voor versoepeling van het ontslagrecht. Op de Participatietop kwam het ontslagrecht niet ter sprake, omdat de vakbeweging er niet van wilde horen. De verhoging van de arbeidsparticipatie van 70 procent nu, naar 80 procent in 2016 is doorgeschoven naar de commissie-Bakker. Onduidelijk is wat het kabinet met de voorstellen van deze commissie zal doen - zeker in het licht van de huidige problemen op de arbeidsmarkt. Hogere arbeidsparticipatie vereist dat 70.000 mensen per jaar aan het werk worden geholpen die daar zonder hulp niet in slagen. De afgelopen twee jaar is dit niet gelukt. Wel heeft het kabinet een regeling aangekondigd voor participatiebanen.

 

+/- Jeugdzorg

 

Oprichten Centra voor Jeugd en Gezin. Eenvoudiger organisatie en wegwerken wachtlijsten gezinsvoogden.
De belangrijkste taak van minister Rouvoet (Jeugd en Gezin, ChristenUnie) is dat in 2011 alle gemeenten beschikken over een Centrum voor Jeugd en Gezin. Begin 2009 waren die er in slechts 43 van de 441 gemeenten. De gemeenten voeren de regie over de centra die in elk geval jeugdgezondheidszorg en maatschappelijke ondersteuning omvatten. Verder moetenze nauw samenwerken met Zorg Advies Teams in het onderwijs en met de provinciale Bureaus voor Jeugdzorg, die moeite hebben taken af te stoten aan de gemeentelijke centra.

 

Ook problematisch zijn de wachtlijsten in de jeugdzorg. Het kabinet wil die terugbrengen naar maximaal negen weken, maar ondanks fors gestegen uitgaven (700 miljoen in 2005, 865 miljoen in 2008) lukt dat nauwelijks. De ontwikkeling van het Elektronisch Kinddossier, dat alle centra moeten gebruiken, stagneert. Positief is de daling van het aantal cliënten per gezinsvoogd: van ruim 15 een paar jaar geleden naar ruim 20.

 

+ Langer doorwerken

 

Arbeidsparticipatie vanaf 57 jaar wordt bevorderd en de werken na je 65ste wordt aangemoedigd door belemmeringen voor langer doorwerken weg te nemen.
Oudere werknemers krijgen een bonus wanneer ze tot hun 65ste blijven doorwerken. Bovendien krijgen ze een jaarlijks aanvullende arbeidskorting. De bonus is een compensatie op de zogenaamde Bos-belasting die ertoe leidt dat rijke 65- plussers gaan meebetalen aan de AOW.

 

+/- Minder arbeidsongeschikten

 

Er komen 10.000 brugbanen voor herbeoordeelde WAO’ ers die een jaar later nog geen uitzicht op werk hebben.
Sinds een jaar kunnen herbeoordeelde WAO’ers met een zogenaamde brugbaan weer aan het werk worden geholpen. Het kabinet wil hiermee mensen die langere tijd langs de kant hebben gestaan een grotere kans op werk bieden. Werkgevers, die voor deze mensen vaak extra inspanningen moeten verrichten, krijgen hiervoor maximaal een jaar lang een subsidie van ten hoogste 50 procent van het minimumloon. Het kabinet heeft voor dit project 700 miljoen euro uitgetrokken.

 

+ Meer woningen

 

De woningproductie wordt verhoogd tot 80.000 à 100.000 woningen per jaar, waarbij een belangrijke rol is weggelegd voor de woningcorporaties.
Dit streven lijkt voor 2007 en 2008 gelukt. In 2007werden volgens minister Eberhard van der Laan (Wonen, Wijken en Integratie, PvdA) ruim 87.000 woningen opgeleverd. Volgens de laatst bekende cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek gaat het in 2008 naar verwachting om een vergelijkbaar aantal huizen. Alom wordt rekening gehouden met een zeer scherpe daling van de woningproductie als gevolg van de kredietcrisis.

 

- Duurzame energie

 

Nederland moet grote stappen nemen om een van de duurzaamste en efficiëntste energievoorzieningen in Europa in 2020 te verwezenlijken. Streven is een energiebesparing van 2 procent per jaar, een verhoging van aandeel duurzame energie tot 20 procent en een reductie van de uitstoot van broeikasgassen van 30 procent in 2020 ten opzichte van 1990.
De energiebesparing ligt tot nu toe net boven de 1 procent per jaar en qua percentage duurzame energie staat Nederland in de EU op plaats 22. Daarbij is het begrip duurzame energie drastisch opgerekt. Om 20 procent duurzame energie volgens de nu gebruikte definitie in 2020 te halen, moet het aanbod van duurzame energie verzesvoudigen. Om deze doelstelling te halen met echte duurzame energie, is meer dan een vertienvoudiging nodig. Met de onder dit kabinet voorziene groei gaan we de 20 procent duurzame energie niet halen. Ook de 2 procent energiebesparing per jaar ligt nu buiten bereik.

 

+ Betere zorg

 

Er komen extra middelen beschikbaar voor de verpleeghuiszorg.
Voor verpleeghuiszorg heeft het kabinet structureel € 248 miljoen extra beschikbaar gesteld. Volgens brancheorganisatie Actiz is dit bedrag echter nog steeds onvoldoende om aan de zorgvraag van alle cliënten te voldoen. De verpleeg- en verzorgingshuiszorg kampt - ook na de injectie van € 248 miljoen - nog steeds met een tekort van ongeveer € 500 miljoen. Het totale budget voor de sector bedraagt ongeveer 7,5 miljard euro. De kwaliteit van de zorg is lastig te meten. Er bestaan verschillende keurmerken naast elkaar die vooral zijn gericht op werkprocessen en niet op de kwalitatieve kant van het werk.

 

- Schone lucht

 

Verder uitvoeren van het Samenwerkingsprogramma Luchtkwaliteit. Versnelde aanpak lokale knelpunten.
Het Nationaal Samenwerkingsprogramma Luchtkwaliteit ligt bij het parlement. Vooral autowegen en drukke stadsstraten blijken knelpunten. Metingen laten zien dat de luchtkwaliteit in steden niet is verbeterd. Bestaande ‘milieuzones’ in steden die beoogden zeer vuile vrachtwagens te weren, hebben tot nu toe nauwelijks effect omdat niet goed wordt gehandhaafd. Minister Eurlings ( Verkeer en Waterstaat, CDA) houdt de uitbreiding van milieuzones tegen. Verbetering van de luchtkwaliteit door vastgestelde maximumsnelheden op snelwegen wordt door Eurlings gedeeltelijk ongedaan gemaakt. De extra sterfte door luchtvervuiling in Nederland blijft meer dan 15.000 inwoners per jaar.

 

- Inburgeren

 

Er komt een uitgebreid ‘deltaplan inburgering’ voor oud- en nieuwkomers. De wachtlijsten voor taal- en inburgeringcursussen moeten worden weggewerkt.
Onder minister Vogelaar, die in november 2008 aftrad, was dit speerpunt van beleid geen succes. In 2008 waren er ongeveer 40.000 deelnemers, van wie zo’n 7.000 het diploma behaalden. Dit steekt schril af tegen de doelstelling om in 2008 60.000 cursussen aan te bieden. Een belangrijke oorzaak van deze tegenvaller is dat tijdens het wetgevingsproces bleek dat ongeveer de helft van de in te burgeren mensen wettelijk niet verplicht kon worden de cursus te volgen. De belangstelling van deze ‘vrijwillige inburgeraars’ voor de cursus is ondermaats. Minister Van der Laan, de opvolger van Vogelaar, hoopt hen alsnog te enthousiasmeren door gemeenten meer ruimte te bieden om af te zien van de 270 euro eigen bijdrage van de vrijwillige inburgeraar.

 

- Rookverbod

 

In samenspraak met de branche een rookvrije horeca.
Sinds 1 juli 2008 mag in de horeca alleen nog worden gerookt in afgesloten ruimten. Doel van het rookverbod is onder meer het bedienende personeel te beschermen. Begin 2009 negeerden naar schatting zesduizend horeca- instellingen het rookverbod.

 

In de strijd tegen de wetgever is de Stichting Red de Kleine Horecaondernemer opgericht waarbij zich inmiddels honderden café-eigenaren hebben aangesloten. Zij achten het rookverbod in strijd met het gelijkheidsbeginsel, omdat zij niet de ruimte hebben om aparte rokersruimten in te richten. Begin februari 2009 vond het eerste proces plaats tegen een horecagelegenheid die het rookverbod overtrad. De eigenaren van het Groningse café De Kachel hoorden een boete van 1.200 euro tegen zich eisen.

 

- Softdrugs

 

Krachtige preventie van softdrugsgebruik jongeren. Coffeeshops bij scholen moeten dicht en coffeeshops in de grensstreek worden tegengegaan.
Het kabinet heeft het voornemen om coffeeshops te sluiten die zich op een afstand van 100 tot 500 meter van een middelbare school bevinden. Gemeenten zijn vrij om, gegeven die afstanden, hun beleid te bepalen. Eind vorig jaar kondigde minister Klink (Volksgezondheid, Welzijn en Sport, CDA) een verbod af op de verkoop van paddo’s.

 

Op de eind november 2008 in Almere gehouden ‘wiettop’ steunden 33 burgemeesters het plan van de gemeente Eindhoven om te komen tot een gereguleerde productie in stadskwekerijen. Het plan beoogt een oplossing te bieden voor de problematiek van de ‘achterdeur’ (de inkoop van softdrugs waarbij criminele elementen een rol spelen) en moet leiden tot meer controle op de handel en productie en tot minder criminaliteit. Volgens het CDA en de ChristenUnie zijn nieuwe proeven in strijd met het regeerakkoord. De PvdA staat open voor het voorstel.

 

Een zegsman van de Jellinek-kliniek laat weten dat het gebruik van softdrugs het afgelopen decennium een dalende tendens laat zien en dat meer repressie criminele ontwikkelingen zal bevorderen en gezondheidseducatie zal belemmeren.

 

+/- Kilometerheffing

 

Om de bereikbaarheid over de weg in het algemeen en van de Randstad in het bijzonder te verbeteren, wordt het systeem van kilometerheffing ingevoerd.
Als het aan verkeersminister Eurlings ligt, betalen weggebruikers vanaf 2011 een heffing per verreden kilometer. Het kabinetsbesluit, dat een geleidelijk afscheid betekent van de aloude motorrijtuigen- en aanschafbelasting (BPM), werd al in december 2007 genomen. Toch is de weg nog bezaaid met obstakels.

 

Eerder leidde de afschaffing van de BPM al tot onenigheid onder de coalitiepartners. Eind vorig jaar plaatsten de voorgangers van Eurlings in het Nederlands Dagblad openlijk vraagtekens bij het project. Volgens oud-ministers Peijs, Kroes, Maij-Weggen, Jorritsma en Netelenbos tuigt het kabinet ‘een veel te complex systeem op’, met heffingen die afhankelijk zijn van tijd, plaats en milieukenmerken. De plannen zoals die er nu liggen zullen sneuvelen door gebrek aan politieke steun en acties van de autolobby, verwachten de oud-bewindslieden.

 

Eurlings laat zich door de kritiek niet van de wijs brengen. Zijn wetsvoorstel voor kilometerbeprijzing ligt al voor advies bij de Raad van State en wordt in het voorjaar behandeld in de Tweede Kamer. Het aanbestedingstraject en de ontwikkeling van een systeem voor kilometerbeprijzing is eind vorig jaar alvast in gang gezet.

 

+/- Criminaliteit

 

25 procent minder criminaliteit in 2008-2010 ten opzichte van 2003. Beter functioneren van politie en OM en een hoger ophelderingspercentage.
Volgens de Veiligheidsmonitor 2008, een grootschalig onderzoek onder burgers over veiligheid en het functioneren van de politie, blijkt dat de dalende trend met betrekking tot criminaliteit zich doorzet. Het aantal slachtoffers van vermogensen geweldscriminaliteit was in 2008 respectievelijk 8 en 6 procent lager dan in 2006. Ook de onveiligheidsgevoelens namen af. In 2006 voelde ruim 23 procent van de burgers zich weleens onveilig, in 2008 was dit 20 procent. Stagnatie lijkt op te treden bij het terugdringen van overlast en verloedering zoals burgers die ervaren.

 

Deskundigen tekenen hierbij aan dat de doelstellingen van het kabinet lastig te evalueren zijn. Zo merkt de Algemene Rekenkamer op dat de beoogde vermindering van de criminaliteit met 25 procent in 2010 ten opzichte van 2002 niet valt na te gaan, omdat in 2005 voor een andere meetmethode is gekozen dan in 2002. Ook hebben schommelingen in aangiftebereidheid (slechts 28 procent van alle delicten wordt aangegeven) hun weerslag op de cijfers. Daarnaast verschilt de aangiftebereidheid per delict (ongeveer 90 procent bij autodiefstallen tegen 7 procent bij seksuele delicten). Het formuleren van algemene doelstellingen is dan ook weinig zinvol.

 

- Prostitutie

 

De prostitutiebranche wordt aangepakt, want is ondanks de legalisering nog een broeinest van vrouwenhandel, witwassen en andere criminaliteit.
Een in 2007 door het ministerie van Justitie uitgevoerd onderzoek naar de effecten van de opheffing van het bordeelverbod in 2000 stelt dat de gemeenten de seksbedrijven beter onder controle hebben. Zo zou hun aantal zijn afgenomen van 800 in 2000 naar minder dan 500 in 2007. Volgens het Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum (WODC) is dit echter niet zozeer veroorzaakt door de legalisering, maar door andere factoren zoals de groei van internet en mobiele telefonie, die de noodzaak vermindert om te werken vanuit vergunde bedrijven. Experts menen dan ook dat na de legalisering de criminele praktijken alleen maar zijn toegenomen.

 

Weliswaar zijn de regels voor aanmelding bij de gemeente, Kamer van Koophandel en Belastingdienst duidelijker geworden, maar mensenhandelaren zien kans om de prostituees aan die criteria te laten voldoen. Hierdoor is de controle op criminele praktijken veel lastiger geworden. De aangiftebereidheid van de slachtoffers is gering. Wanneer het kabinet zijn beleidsvoornemens wil realiseren, is een krachtige stimulans van het opsporingsbeleid nodig, maar daarvoor ontbreekt het politie en justitie vooralsnog aan menskracht en geld.

 

- Eindoordeel

 

Van vrome wensen naar onorthodoxe stappen.
De prioriteiten van het kabinet Balkenende IV zijn soms ‘weinig specifiek, inconsistent of onhaalbaar’, oordeelde de Algemene Rekenkamer medio vorig jaar in een onderzoek naar het kabinetsprogramma ‘ Samen werken, Samen leven’. En toen was er nog geen sprake van de ernstigste financiële crisis sinds decennia waardoor veel beleidsvoornemens op losse schroeven komen te staan. Het begrotingsoverschot van zeven miljard euro in 2008 slaat dit jaar om in een tekort van ruim twintig miljard. In 2010 bedraagt dat tekort volgens het Centraal Planbureau maar liefst 5,5 procent en loopt het aantal werklozen op tot zeker 675 duizend.

 

Het kabinet heeft laten weten dat het tot ‘onorthodoxe stappen’ overgaat om de crisis te bestrijden, waarbij afspraken in het regeerakkoord ‘geen barrière’ vormen. Niet ontkend kan worden dat het kabinet de crisis in aanvang energiek en met souplesse te lijf is gegaan, maar in de periode daarvoor won de retoriek het te vaak van een efficiënte aanpak van de problemen.

 

Veel van de hierboven genoemde beleidsvoornemens kenmerken zich door stagnatie of hoogpolig proza. Of het nu gaat om criminaliteitsbestrijding - waarbij nota bene niet eens een goede evaluatie mogelijk is - vrouwenhandel, milieumaatregelen of zorgverlening: steeds is de wens de vader van de gedachte. Of er komt van het beleidsvoornemen weinig terecht, zoals bij de beoogde inburgering, maar ook bij de beoogde krimp van het aantal rijksambtenaren met 13.000. Sinds het aantreden van het kabinet kwamen er bij de rijksoverheid juist duizend banen bij en nam de inhuur van externe krachten met tientallen procenten toe.

 

De conclusie van de Algemene Rekenkamer vorig jaar dat veel doelstellingen van het kabinet Balkenende IV inconsistent en onhaalbaar zijn, blijft overeind. De economische crisis zal de slagvaardigheid nog verder beperken.

 

Met medewerking van Otto Adang, Paul de Beer, Hans Bekkers, Camiel Donicie, Gerda van Dijk, Victor Everhart, Jaap Jamin, Jaap Knoppert, Lucas Reijnders en Boudewijn Warbroek