Kleine duwtjes in ‘goede’ richting

Nuttig nudgen

In onze welvarende samenleving is zo veel te kiezen dat het mensen soms duizelt; soms ontstaat zelfs keuzestress. In navolging van de veel geciteerde psycholoog Daniel Kahneman betogen De Ridder en Tummers dat de vaak gekozen strategie om bij een teveel aan informatie dan maar intuïtief te kiezen, in veel gevallen nog niet zo slecht is, al gaapt er nog wel een kloof tussen goede voornemens en daden. Een beetje hulp vanuit de overheid aan burgers om vaker ‘het goede’ te kiezen en het ook echt te doen is daarom best acceptabel, menen de auteurs, bijvoorbeeld rond voeding en gezondheid. Van oudsher sturen we met de wortel, de zweep en de preek. Kerk en staat hebben alle varianten ervan onderzocht en de beperkingen hiervan ondervonden.

Daarom kunnen nudges, kleine duwtjes, misschien nuttige aanvullingen in de sturing zijn. Bijvoorbeeld gezonde producten op ooghoogte presenteren, bij keuzen appelleren aan een groepsnorm (‘de meeste mensen kiezen...’) en zo meer.

Met het steeds bredere gebruik van zulke nudges die ons willen bewegen tot het goede, is ook de kritiek erop gegroeid. Is nudging geen manipuleren? Hoe ver gaat de overheid in het betuttelen? We zijn toch een vrije samenleving en willen als burger zelf, zonder kleine duwtjes, onze keuzen kunnen maken? Dit zijn deels reële kritiekpunten tegen te veel staatspaternalisme. De verhouding tussen duwtjes en autonomie kortom, is niet probleemloos. Daarom bepleiten de auteurs dat er zorgvuldig draagvlak moet worden verworven bij de toepassing van nudges, zowel in de politiek als in de organisaties die beleid uitvoeren als bij betrokken burgers.

Het boek geeft inspirerende voorbeelden. Bijvoorbeeld hoe studenten niet meer automatisch maximaal bleven lenen (de standaardoptie) toen een lage lening de standaardoptie werd. Prikkelender nog is de recente wijziging in het orgaandonatiesysteem, van standaard ‘neen/tenzij er een codicil is’, tot standaard ‘ja/tenzij men orgaandonatie afwijst’. Het stevige politieke en maatschappelijke debat hierover draagt zeker bij aan de legitimiteit en uiteindelijke houdbaarheid van het nieuwe beleid. Een nuttig boek daarom dat hopelijk in de toekomst naast de vele voorbeelden uit Amerikaanse literatuur nog wordt uitgebreid met aansprekende voorbeelden van succesvolle en mislukte Nederlandse ‘duwtjes’ oude stijl en ‘nudges 2.0’.

Citaat uit het boek: ‘De discussie over de ethische grondslagen van nudges houden de gemoederen flink bezig’

Nudging. Makkelijke oplossingen voor moeilijke keuzen; Denise de Ridder en Lars Tummers; Prometheus 2019; 19,99 euro