Jacht op Spookburgers
In de Nederlandse gemeentelijke basisadministraties staan 400 duizend ‘spookburgers’ geregistreerd waarvan de gemeente het adres niet kent. Het systeem voor persoonsregistratie is niet waterdicht. Maar zo moeilijk is dat niet, zeggen betrokkenen.
‘Vertrokken, onbekend waarheen’, oftewel ‘VOW’, staat er vaak in het adresveld op het beeldscherm bij burgerzaken. In totaal zijn er in Nederland 400 duizend mensen in de gemeentelijke basisadministraties (GBA) met die status geregistreerd; hun adres is niet bekend bij de gemeente. Het al langer bekende gegeven werd eind maart aangezwengeld met gegevens over uitstaande vorderingen van de Belastingdienst, de Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO) en anderen. Er was sprake van een ‘miljoenenfraude door spookburgers’ die zichzelf onvindbaar maken.
Amsterdam spant de kroon met 11 procent VOW’s in de GBA, Amstelveen volgt met 10 procent en in Den Haag en Rotterdam is van 8 procent van de GBA-ingeschrevenen niet bekend wat hun adres is. Overheid en bedrijfsleven zouden jaarlijks meer dan 100 miljoen euro mislopen doordat mensen zich aan een goede adresregistratie kunnen onttrekken om uitkerings- en andere fraude te plegen. Kamerleden vroegen minister Donner dan ook meteen om opheldering.
Volgens Gert-Jan Buitendijk, directeur- generaal Bestuur en Koninkrijksrelaties van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties zijn er inderdaad zo’n 400 duizend registraties met de status VOW. Van spookburgers wil hij alleen niet spreken. Hij nuanceert en vertelt dat de meeste gevallen mensen betreffen die vertrokken zijn, iets wat minister Donner de Kamer ook al antwoordde. ‘Voor driekwart gaat het om mensen met een buitenlandse nationaliteit, vaak ook studenten die zich niet hebben afgemeld.’
En verwijderen uit het bestand kan niet zomaar. Wettelijk is vastgelegd dat van een ‘VOW’ de bijhouding van persoonsgegevens wordt opgeschort, maar dat de gegevens niet worden verwijderd en dus altijd blijven behouden in de GBA. De GBA maakt deel uit van het stelsel van basisregistraties. Het gebruik van de gegevens is verplicht. Als een afnemer van de gegevens (een andere gemeente of een uitvoeringsinstantie zoals UWV of Belastingdienst) twijfelt aan de juistheid van de gegevens, is deze sinds begin 2010 ook verplicht dat terug te melden aan de gemeente die de GBA beheert.
Gemeenten moeten bij een terugmelding een onderzoek instellen en eventueel de gegevens corrigeren. Alle gemeenten en ‘veel afnemers’ (dus nog niet alle) melden nu terug, stelt Buitendijk. Maandelijks vinden er zo’n 2 duizend terugmeldingen plaats. De GBA is dus nog niet perfect, maar een zootje is het zeker niet, stelt Buitendijk. ‘De kwaliteit van de GBA wordt langzamerhand beter. Nu is 94,5 procent van de registraties volledig in orde. Maar we zijn er nog niet.’
Het geheel aan infrastructuur voor de terugmeldingen werkt nog niet naar behoren, vindt Cees Meesters, voorzitter van de Nederlandse Vereniging Voor Burgerzaken (NVVB). ‘Het is voor gemeenten ondoenlijk dertien basisregistraties met dertien terugmeldingsvoorzieningen te hebben. Digimelding is bedoeld als centrale faciliteit om voor al die terugmeldingen te gebruiken. In Rotterdam zitten we daarmee in een pilot-fase. Dat systeem zal binnen 2 jaar echt overeind moeten staan, anders functioneert een van de belangrijkste componenten van het hele stelsel van basisregistraties niet.’
Gareel
Buitendijk benadrukt dat de systematiek van het systeem van basisregistraties (en dus ook het GBA) erop is gericht de burger die iets verkeerd doet vanzelf weer in het gareel te krijgen. De gemiddelde burger heeft immers belang bij een goede registratie, anders kan hij of zij op veel overheidsregelingen geen beroep doen. Wie wat van de overheid moet, zorgt dus wel dat hij of zij op de juiste manier ingeschreven staat, zo is de gedachte. Een VOW kost de gemeenschap eigenlijk alleen geld als de burger door te ‘verdwijnen’ zich onttrekt aan het (terug)betalen van onterecht genoten uitkeringen, boetes, belastingen et cetera. Maar als driekwart van de VOW’s naar het buitenland is vertrokken, blijft er nog een steeds een kwart over die nog gewoon ergens in Nederland verblijft, om welke reden dan ook.
Cees Meesters, voorzitter van Nederlandse Vereniging Voor Burgerzaken (NVVB), vindt het sowieso al voorbarig dat percentage te hanteren. ‘Die 25 procent is een schatting die ik niet kan staven en Buitendijk ook niet, daar ben ik van overtuigd. Maar het is wel een uiterst belangrijke groep om helderheid over te krijgen. Op die groep moeten we inzoomen, want kwaadwillenden veroorzaken enorm veel maatschappelijke schade.’
Volgens Meesters, in het dagelijks leven ook directeur Burgerzaken bij de gemeente Rotterdam, moet de steeds betrouwbaarder wordende GBA een centrale rol spelen in een goede registratie van burgers en daarmee ook in het bestrijden van fraude. ‘Daar staan wij ook voor Nagenoeg alle gegevenselementen in de GBA zijn goed gevuld; het probleem is vaak een adres; mensen die zich bewust of onbewust niet in- of uitschrijven. Daar moeten we ons veel voor inspannen. Een basisregistratie waarvan iedereen, zowel binnen als buiten de gemeente, gebruik maakt, moet van zo hoog mogelijke kwaliteit zijn.’
UWV en Amsterdam
Als extra maatregel voor het oplossen van hardnekkige VOW’s waarbij fraude wordt vermoed, noemt Buitendijk gerichte bestandsvergelijkingen tussen twee instanties. ‘Dan moeten we in de wet wel een haakje opnemen waardoor dat wat sneller toepasbaar zal zijn.’
Juist zo’n bestandsvergelijking leidde begin dit jaar tot enige ophef. Burgemeester Eberhard van der Laan beklaagde zich in een brandbrief aan minister Donner over de houding van het UWV, die niet wilde meewerken aan nader onderzoek naar forse verschillen tussen de UWV-polisadministratie en de hoofdstedelijke GBA.
Veel adressen bleken niet overeen te komen en het UWV zou deze verschillen moeten terugmelden aan het GBA. Maar omdat de uitvoeringsinstantie dit niet consequent doet, ondermijnt het UWV de bedoelde werking van het stelsel van basisregistraties, vindt Van der Laan, die dit vooral een gezamenlijke verantwoordelijkheid vindt. Als bijvoorbeeld het CJIB een burger niet kan vinden om een boete te innen, terwijl die gegevens bij de Belastingdienst of het UWV wel bekend zijn, dan werkt het systeem niet goed, concludeert Van der Laan.
NVVB-voorzitter Cees Meesters is het met hem eens. ‘Het kan niet zo zijn dat het UWV of de Belastingdienst informatie heeft die wij niet hebben. En dat ze dit niet kunnen, mogen of willen terugmelden - dat laat ik maar even in het midden - aan de gemeente om die vervolgens in staat te stellen een adresonderzoek in te stellen.’
Het UWV beroept zich echter op de privacyregels zoals die in de Wet structuur uitvoering werk en inkomen (SUWI) zijn vervat. Van der Laan wil nu dat Donner de gemeente in staat stelt alsnog bestandskoppelingen te maken met instanties als UWV en studiebeursverstrekker DUO, die ook een eigen adresregistratie bijhoudt. Dat het UWV-werkbedrijf ook de intake- gesprekken voert voor het verkrijgen van een (gemeentelijke) bijstandsuitkering speelt daarbij een rol.
Feit is wel dat de meeste UWV-uitkeringen, in tegenstelling tot de bijstandsuitkering, niet per se gebonden zijn aan het GBA-adres. Het kan voorkomen dat wordt uitgekeerd aan iemand met een ander verblijfsadres dan het woonadres, bijvoorbeeld wanneer die persoon in een psychiatrische inrichting verblijft of midden in een scheiding zit. Ook omdat werknemers niet verplicht zijn om bij hun werkgever het juiste adres op te geven, kloppen de klantgegevens bij de UWV niet altijd met de werkelijkheid.
Wettelijke basis
Meesters vindt ook dat de huidige regelgeving een snelle aanpak van inconsistenties in de weg staat: ‘Als wij bijvoorbeeld constateren dat iemand op een slooppand staat ingeschreven, moeten we een brief sturen die vervolgens natuurlijk niet aankomt. Dat moet meermalen en met veel waarborgen omkleed. Dan kun je pas na een maand of 8 officieel constateren dat iemand VOW is. In die periode kan iemand schulden opgebouwd hebben, een uitkering verstrekt hebben gekregen van sociale zaken, maar ook met de noorderzon vertrokken zijn en deurwaarders achter zich aan hebben gekregen.’
Niettemin is het feit dat het UWV het verschil in adressen niet tot op de bodem wil of kan uitzoeken, niet het gevolg van incompatibele wetgeving, zegt minister Donner in zijn antwoord op kamervragen van PvdA’ ers Heijnen en Vermeij. ‘Zolang het gaat om vanuit de loonaangifte in de polisadministratie opgeslagen adresgegevens die (nog) niet in de primaire processen van de uitvoeringsorganisaties worden gebruikt, kan geen sprake zijn van gerede twijfel en is er inderdaad geen wettelijke basis voor terugmelding of verschillenanalyse’, meldt hij ietwat cryptisch.
Het UWV houdt zich dus aan de regels. Toch laat Donner samen met zijn collega Kamp van Sociale Zaken en het College Bescherming Persoonsgegevens wel uitzoeken hoe er naar de 5 duizend adressen kan worden gekeken die echt nadere analyse behoeven. Het UWV wil verder als uitvoeringsorganisatie geen nader commentaar leveren. ‘Op dit dossier zijn SZW en BZK nu aan zet. Wat zij besluiten voeren wij uit’, aldus een woordvoerster.
De GBA wordt centraler
De GBA is een gemeentelijke database voor persoonsgegevens (naam, geboortedatum, adres, burgerservicenummer etc.) die elke gemeente bijhoudt volgens een in 1994 vastgelegd stramien. Wie bijvoorbeeld verhuist, geeft dat door aan de gemeente waar hij of zij gaat wonen. Die gemeente schrijft de nieuwe bewoner bij in de GBA en regelt ook de uitschrijving uit de GBA van de oude gemeente, via een onderling uitgewisseld bericht. (Bij verhuizing binnen dezelfde gemeente ligt dat uiteraard eenvoudiger.) Maar niet alleen met andere gemeenten wisselen gemeenten informatie uit; ook met afnemers als de Belastingdienst, waterschappen, de Sociale Verzekeringsbank, pensioenfondsen en diverse andere instanties. Die moeten immers personen kunnen natrekken.
De meeste GBA-berichten worden tussen die instanties en de gemeenten steeds onderling uitgewisseld, via een berichtensysteem dat in beheer is bij het agentschap BPR van het ministerie van BZK. Maar dat gaat veranderen met het programma ‘modernisering GBA’ (mGBA) dat momenteel loopt. In de nieuwe opzet leveren gemeenten al hun GBA-mutaties dagelijks aan bij BPR-BZK, dat de gegevens centraal bijhoudt in het Burgerzakensysteem-Kern (BZS-K), dat in ontwikkeling is. Een belangrijke aanvulling daarop is GBA-Verstrekkingen (GBA-V), dat de systematische verstrekking van gegevens aan al die afnemers overneemt van de gemeenten, die daardoor hun administratieve lasten lager zien worden. In 2015 moeten alle gemeenten volgens de nieuwe aanpak werken.
Volkstelling overbodig
Volkstellingen zijn er om overheden inzicht te geven in bevolkingsgroottes, samenleefvormen et cetera. Activisten waarschuwden daarbij de afgelopen decennia steeds vaker voor aantasting van de privacy, maar voor overheidsplanners zijn deze gegevens onmisbaar.
In Duitsland loopt momenteel de omstreden Zensus 2011, een volkstelling waaraan naar schatting eenderde van de Duitsers moet meewerken. Samen met de beschikbare registers leidt dat tot statistisch verantwoorde resultaten. De overheidsregisters zelf zijn (mede door de hereniging) niet voldoende op orde.
Weinig Nederlanders zullen zich de volkstelling van 1971 herinneren, waarbij elk adres persoonlijk werd bezocht. Dat is meteen ook de laatste echte volkstelling geweest. In 1981 is vanwege de verwachte tegenstand nog 5 procent van de bevolking ondervraagd, wat in combinatie met de toenmalige GBA genoeg was om aan de EU-regelgeving te voldoen.
In 2001 is alleen nog een virtuele volkstelling gehouden, op basis van de gegevens die via het sofi nummer (nu BSN) in de registers terug te vinden zijn, samen met informatie van bijvoorbeeld het CBS. Ook dit jaar moet Nederland net als Duitsland die gegevens volgens EU-regels weer genereren, maar daarvoor zijn inmiddels basisregistraties als GBA en BAG (Basisregistratie Adressen en Gebouwen) afdoende.
Wat is dat nou precies?
mijn gegevens zoals adres staan niet bekend bij de gemeente waar ik woon.
Ik heb geen recht op uitkering.
Maar kan ook geen aanspraak maken op verschillende hulp diensten.
Hoe ben ik zo geworden?
Door omstadingheden ben ik buiten mijn schuld om in de schulden gekomen.
Ik had een eigenbedrijf waarvan ik een deel van mijn pand aan een kennis had verhuurd, die daar een bedrijf in startte die het dag licht niet kon verdragen.
Maar naïef als ik was geloofde ik hem op zijn blauwe ogen, hij betaalde de huur altijd netjes dus voor mij was het koek en ei.
Hij had de ruimte maar voor een kleine 6 maand nodig en betaalde 3 maand vooruit en een huur contract was niet nodig zij hij want als ik een contract oplaat voor 6 maand is weg gegooid geld.
Natuurlijk stemde ik in want hij had per slot van rekening 3 maand vooruit betaald, en ik kende hem goed geen probleem.
Twee en een halve maand later kom ik niets vermoedend bij mijn zaak aan en het wemelt van de politie.
Ik vraag de agenten wat is er aan de hand is er bij mij ingebroken want ik zie dat mijn voordeur is geforceerd.
De agenten sommeren mij uit de auto te stappen en ik word meteen me genomen de zaak in waar ze mij ondervragen over de activiteiten achter in mijn bedrijf.
Naïef reageer ik en beantwoord eerlijk hun vragen dat ik het heb verhuurd aan een kennis en dat hij daar eten en drinken verkoopt.
Nog heb ik geen idee wat er werkelijk aan de hand is en klanten van mij staan voor de deur en worden door agenten ondervraagt.
Nu begin ik geërgerd te raken want de goede naam van mijn bedrijf word nu met iets wat niet door de beugel kan geassocieerd, ik vraag de agenten nogmaals wat is er aan de hand en omdat ze mijn verhaal aannemelijk vinden willen ze wachten op de kennis voordat ze prijsgeven wat ze hebben ontdekt.
Ze vragen mij vriendelijk om naar huis te gaan en af te wachten op hun telefoontje, met klem benadrukt de agent dat ik de kennis niet moet verwittigen van wat er hier afspeelt.
Buiten spreek ik nog met wat klanten en dan word het al gauw duidelijk wat er daar afspeelt, nu dringt het me pas door een wietschuur.
Hoe kon hij dat doen dacht ik weer naïef we zijn toch vrienden hij weet toch dat ik maar net rond kan komen en me hoofd net boven water kan houden als eigen ondernemer.
Natuurlijk komt hij nooit opdagen hij heeft de ophef van de politie om het pand wel gezien hij is niet dom want hij heeft meerdere zaakjes al deze.
Na dat de politie me weer gehoord heeft mag ik terug naar mijn zaak maar dan blijkt dat mijn meterkast er uit is gehaald en om deze er weer in te laten zetten kost me dat €45.000,= zege en schrijve.
Geld dat ik niet heb en kan betalen als kleine ondernemer, dan komt alle kosten voor mijn rekening zoals de schade aan het pand en het ontruimen van de ruimte.
Vlak daarna word er beslag gelegd op mijn rekening nummer en mijn zaak, klanten die weg blijven omdat ze me daar me associëren, geen inkomen alleen maar oplopende schulden.
Ik bel de politie en vraag hoe het er voorstaat hebben ze hem al gehoord en kan ik er werk van maken.
Nou werk van maken kan niet want ik had een huur contract op moeten maken, gehoord of gearresteerd was hij ook niet want er waren dringendere zaken die prioriteit hadden.
We praten hier over anderhalf jaar na dato, ik zit aan de grond gerechtsdeurwaarders die me alles afnemen en geen eigenzaak meer, wat kan nou dringender zijn dan dat.
Je begrijpt het al ik kan niet meer rond komen en mijn gezin en ik komen in de uitkering terecht, ik kan niet eens meer mijn ziekenfonds betalen en laat staan rond komen.
We verhuizen naar een kleine woning we hebben geen auto meer en ons inkomen in beneden het minimum.
Ik doe niet aan uitkering fraude maar ben ook niet meer van plan belasting te betalen voor een regering die mij in de steek laat.
Je ziet elke dag op televisie programma’s als overtreders, wegmisbruikers waar gewone burgers worden beledigt en te kijk worden gezet als criminelen en bekeurt worden, laten ze nu eens echte criminelen vangen dan alleen maar de burger melken van hun geld met boetes die nergens opslaan met een bedrag waar mensen lang voor moeten werken.
De overheid is ziek en los geslagen ze gedragen zich als criminelen met het beboeten van de gewone burger.
Maar weer terug te komen op spook burger ik leef nu van mijn vrouw haar inkomen we leven beneden het minimum, maar heb geen last meer van deurwaarders die mijn schulden alleen maar verhogen heb geen last meer van gemeentelijke belasting maar het nadeel is wel ik ben niet meer verzekert via de zorg verzekering die alleen maar duurder word en waar we eigenlijk niks meer aan hebben omdat we toch alles zelf moeten betalen.
De overheid maakt zich alleen maar druk over het fijt dat ze belasting gelden mislopen en hoe ze je kunnen beboeten niet over criminelen die niks te verliezen hebben en alleen maar geld kosten als we ze moeten opsluiten.
Nee de gewone burger die moet bloeden.
Een spookburger.