Italië kleurt groen met EU-geld

Miljarden corona-herstelfonds voor duurzaamheid

De groene revolutie gaat een slordige 70 miljard euro kosten. Daarvan komt ruim 59 miljard uit het EU-fonds Next Generation en nog eens ruim 9 miljard uit een aanvullend fonds dat goedkoper lenen mogelijk maakt. Voor deze mega-operatie wordt een nieuw ministerie van Ecologische Transitie opgetuigd, het vroegere ministerie van Milieu. Aan het hoofd daarvan staat geen politicus, maar een wetenschapper die eerder het Italiaanse Instituut voor Technologie leidde: Roberto Cingolani. Premier Mario Draghi koos hem uit om een radicale verandering op gang te brengen.

‘Binnen zestig jaar zal de leefbaarheid van de planeet in het geding komen. Dat is geen verre toekomst, we kunnen ons geen fouten veroorloven’, zegt minister Cingolani, terwijl hij de vier pijlers illustreert die zijn opgenomen in het nationale herstel- en veerkrachtplan: circulaire economie en duurzame landbouw (5 miljard); hernieuwbare energie, waterstof, netwerk en duurzame mobiliteit (24 miljard); energie- efficiëntie en opwaardering van gebouwen (15 miljard); grondgebied en de bescherming van waterbronnen (15 miljard).

‘We stellen nu met grote zorg het programma voor de eerste vijf jaar vast, als betreft het een raket die opstijgt. Het opstijgen bepaalt de koers. Maar vergeet niet dat de reis lang zal duren’, aldus Cingolani. In de eerste plaats moet Italië de bureaucratische rompslomp overwinnen die zich meestal voordoet bij infrastructurele projecten, en die de ontwikkeling van installaties voor hernieuwbare energie of afvalverwerking kan vertragen. Om die vertraging te voorkomen, heeft Cingolani het ontwerp van het vereenvoudigingsdecreet voorgelegd aan het kabinet van de premier.

‘Ik was zeer streng: eerst is er een bureaucratische transitie nodig, voordat we überhaupt een ecologische stap kunnen zetten!’ Toen onlangs bedrijven konden inschrijven om 1,8 gigawatt aan duurzame energie te installeren, werd slechts voor 470 megawatt ingetekend. ‘Het betekent dat ondernemers niet geloven in onze te lange inschrijvingen.’ Ter vergelijking: bij recente duurzame biedingen in Spanje was het aanbod drie keer zo groot als de vraag.

Afval
Beter afvalbeheer is een van de speerpunten in het Italiaanse plan. Daarbij moet onder meer de kloof tussen het rijke noorden en de rest van het land worden overbrugd. Momenteel wordt ongeveer 1,3 miljoen ton afval verwerkt buiten de regio’s van oorsprong. Met zogenoemde vlaggenschipprojecten moet de circulaire economie een boost krijgen. Italië streeft ernaar, 55 procent van de elektronische apparatuur te recyclen en 85 procent van papier en karton. In de textiel sector moet de terugwinning zelfs 100 procent zijn.

Om alle sectoren geleidelijk koolstofarm te maken, zijn tal van maatregelen in voorbereiding. Bijvoorbeeld om de ontwikkeling van hernieuwbare energiebronnen op te voeren en het potentieel van elektriciteitscentrales (die qua kosten al kunnen concurreren met fossiele bronnen) beter te ontsluiten.

Bij sectoren waar het lastig is om de uitstoot te verminderen (staal, cement, papier en textiel) zullen radicale maatregelen getroffen worden: van kolenovens wordt overgestapt op elektrische systemen. De tweede fase van de transitie moet leiden tot een verdere vermindering van uit stoot van broeikasgassen door gebruik van meer geavanceerde technologieën. ‘We hebben berekend dat we tegen 2030 ongeveer 70 gigawatt aan hernieuwbare elektriciteit moeten produceren.’

Het ontwikkelen van een slimme en duurzame landbouw- en voedselvoorzieningsketen is een ander punt van de Italiaanse routekaart. Om de boerderijen wat betreft energiebehoefte zelfvoorzienend te maken, moeten er zonnepaneeldaken op de grote schuren komen. Op de grond komen verticaal geplaatste zonnepanelen, zodat het akkerbouwareaal niet wordt verkleind. En speciale vergistingstechnologie moet ervoor zorgen dat dierlijk afval en biomassa worden omgezet in biogas dat boeren kunnen gebruiken om hun landbouwmachines aan te drijven.

Grote accu’s
Tegelijkertijd heeft het ministerie van Cingolani een ambitieus programma voor het vergroten van het aantal oplaadpunten langs de rijkswegen en in de stad. ‘Over tien jaar bestaat er een energiemix van verschillende bronnen die elkaar aanvullen: windenergie die werkt als er wind is, zonne-energie die werkt als er licht is en gas als stabilisator. Maar dan moeten we ook een slim elektriciteitsnet hebben, dat in staat is de energiestroom te beheren door het verbruik te optimaliseren, zelfs op momenten van maximale vraag.’ Voor dergelijke slimme netten is een investering nodig van ruim 5 miljard. In overeenstemming met de waterstofstrategie van de EU zal Italië waterstof opnemen in de plannen voor de vervoerssector: schepen, treinen en vrachtwagens voor grote trajecten. Er zijn grote investeringen op het gebied van onderzoek gepland. Intussen zullen dertig waterstofopslag- en tankpunten worden gebouwd langs het wegennet, waardoor je straks elke 250 kilometer kunt tanken.

Een ander belangrijk punt in het programma is het verbeteren van de energie-efficiëntie van gebouwen, een van de effectiefste manieren om de uitstoot van broeikasgassen te verminderen. Italië kampt met enorme energieverspilling omdat 60 procent van alle gebouwen ouder is dan 45 jaar. De zogenaamde ‘superbonus’- regeling die de aftrek van gemaakte isolatiekosten verhoogt, is verlengd van juli 2020 tot juni 2022. Verder komen er stimuleringsmaatregelen voor stadsverwarming, waarbij warmte die door industriële complexen wordt geproduceerd, gebruikt wordt om honderdduizenden woningen te verwarmen.

De bescherming van de bodem verdient een apart hoofdstuk in de groene revolutie. Het tegengaan van aardverschuivingen, de bescherming van biodiversiteit, het wegwerken van water- en bodemverontreiniging en de verbetering van de waterinfrastructuur zijn volgens Cingolani essentieel om de gezondheid van de burgers te garanderen. En het is ook nog eens goed voor de economie, omdat hiervoor investeringen nodig zijn.

Tot slot heeft de minister een fonds in gedachten voor de educatie van de jonge generaties. Er moeten op scholen bewustwordingsprogramma’s worden gerealiseerd, want ‘als vader van drie kinderen en als burger geloof ik dat dit soort mondiale bewustwording alleen wordt bereikt door te investeren in kinderen vanaf zes jaar, die te maken zullen krijgen met de milieuproblemen die wij hen zullen nalaten.’

Italië gaat bureaucratie te lijf
Voor de hervorming van het Italiaanse openbaar bestuur trekt minister Renato Brunetta, van origine econoom, 9,75 miljard euro uit. Dat geld is afkomstig van de Next Generation EU, het corona-herstelplan van de Europese Unie.

‘We hebben behoefte aan grootschalige vereenvoudiging van bureaucratische regels – en aan nieuwe mensen om die eenvoudiger regels toe te passen’, zegt Brunetta. Veel Italiaanse ambtenaren zijn het afgelopen decennium met pensioen gegaan. ‘Het gaat dus niet alleen om een hervorming van de regelgeving, maar ook van de organisaties op het gebied van technologie, mensen en technische bijstand.’

De eerste stap daarin is de herziening van de werving van personeel: die moet eenvoudiger en doelgerichter, en ook de doorstroming moet beter. Brunetta zet in op het vergroten van vaardigheden, kennis en gelijke toegang voor mannen en vrouwen. Om de projecten van het herstelplan te realiseren, zullen universiteiten en centra voor hoger onderwijs en beroepsverenigingen worden ingezet om te assisteren bij snelle selectie en werving.

Het belangrijkste punt van het hervormingsplan is het vereenvoudigen van regels en procedures, het wegnemen van bureaucratische belemmeringen, en een efficiënter ambtelijk optreden om zo tijd en kosten voor burgers en bedrijven te verminderen. Veel draait om een vergaande digitalisering. Het ambtenarenapparaat zal moeten geloven aan een ‘cloud first’-aanpak, gericht op de migratie van gegevens en toepassingen van afzonderlijke overheidsdiensten naar een cloud-omgeving. Om die omvangrijke klus te klaren, heeft het ministerie van Technologische Innovatie en Digitale Overgang een speciaal team opgericht. Geactualiseerde gegevens van burgers en bedrijven zullen straks automatisch worden weergegeven door de brondatabanken voor elke ‘vragende’ dienstverlener. Er komt een ‘nationaal gegevensplatform’; een door overheidsdiensten te raadplegen centrale catalogus. Op die manier hoeven burgers dezelfde informatie niet meer verschillende keren aan verschillende overheidsdiensten te verstrekken.

De overheid wil de lange aankoopprocedures voor ict vernieuwen. Zo komt er een ‘witte lijst’ van gecertificeerde leveranciers en een ‘fast track’-programma dat een snelle selectie mogelijk maakt. Al die investeringen worden gevolgd door maatregelen ter ondersteuning van de digitale vaardigheden van burgers. Dit om de digitale geletterdheid van het land te waarborgen.

Deze publicatie is mede mogelijk gemaakt door een bijdrage van het mediafonds van de Europese Unie.