‘Weg achter dat bureau – aan tafel!’

Zelfstandig ondernemende ambtenaren moeten de hiërarchische organisatiestructuren te lijf, vindt Davied van Berlo, geestelijk vader van Ambtenaar 2.0 en platform Pleio. ‘De overheid dreigt alsmaar irrelevanter te worden.’

Davied van Berlo houdt zich op rijksniveau bezig met het functioneren van de overheid en het veranderende contact met de samenleving onder invloed van het interactieve internet. Over het budget dat jaarlijks door de overheid aan ICT wordt uitgegeven kan hij kort zijn. ‘99 procent daarvan is weggegooid geld. Overheden denken onvoldoende na over de rol van ICT in hun werk als organisatie en hoe de samenleving de overheid ervaart. Door beter samen te werken en door open source-materiaal te gebruiken, kunnen ze oneindig veel goedkoper werken. Nu wordt het geld rondgestrooid. Die versnippering zorgt ervoor dat de ICT minder efficiënt en duurder is en dat er minder goed kan worden samengewerkt. Het werk wordt er ook nog eens slechter door’, aldus programmamanager Ambtenaar 2.0 Van Berlo.

Davied van Berlo (40) realiseerde zich zo’n vijf jaar geleden dat het interactieve internet (in vaktermen web 2.0), waarbij de gebruikers mede de inhoud van het internet bepalen, enorme gevolgen zou hebben voor het reilen en zeilen van de overheid. ‘Met de netwerksamenleving die zich vormde, kwam er heel wat op de ambtenaren af, maar kregen ambtenaren net zoveel kansen om de overheid transparanter, integraler en efficiënter te maken’, aldus Van Berlo.

Hij schreef er twee boeken over: Ambtenaar 2.0 in 2008 en Ambtenaar 2.0 beta in 2009. Het eerste met een beschrijving van de veranderingen en het tweede met tips voor overheden om zich 2.0 eigen te maken. In hetzelfde jaar richtte Van Berlo het netwerk Ambtenaar 2.0 op. Begin dit jaar begon hij samen met drie collega’s van de Belastingdienst het samenwerkingsplatform voor overheidsorganisaties Plein Overheid (Pleio). Pleio heeft inmiddels 33.000 deelnemers en biedt ruimte aan bijna 500 deelsites en ruim 4.000 groepen. Eén groot voordeel: ‘Nieuwe voorzieningen hoeven maar één keer te worden ontwikkeld. Daarna zijn ze gratis beschikbaar.’

Rotsen
Van Berlo’s pleidooi voor een efficiëntere en interactieve overheid die haar ambtenaren de mogelijkheden biedt om te netwerken met collega’s en burgers, viel niet als zaad op de bestuurlijke rotsen. Secretaris-generaal André van der Zande van het toenmalige ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) adopteerde Ambtenaar 2.0 op de Bezuidenhoutseweg, waarna secretaris-generaal Roel Bekker het stokje overnam vanuit het programma Vernieuwing Rijksdienst.

Vanaf volgend jaar valt Ambtenaar 2.0 onder de werkmaatschappij van Binnenlandse Zaken. Tot die tijd bestiert Davied van Berlo nog Ambtenaar 2.0 vanuit het ‘nieuwe’ ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie (EL&I). Van negen tot vijf in kamer C307 aan een lange gang met Novilon op de vloer?

Van Berlo lacht. ‘Ik heb geen kantoor op het ministerie. Ik ben ingedeeld bij de CIO-office, onderdeel van de directie Bedrijfsvoering. Op maandag loop ik daar binnen en om twaalf uur lunch ik in een tentje in Den Haag met mensen van het ministerie. De rest van de week ben ik op pad en werk ik vanuit huis. Mijn agenda staat op Davied.nl. Ik spreek ambtenaren, managers, soms wethouders en gedeputeerden en ik onderhoud natuurlijk mijn organisatiebanden. Maar het zou leuk zijn als meer mensen geïnteresseerd raakten in Overheid 2.0. Een minister of een staatssecretaris is nog nooit langsgeweest.’

Een soort vrijbuiter op het ministerie dus, die Van Berlo. Maar zo gek is dat niet, en meer ambtenaren zouden de ruimte moeten krijgen om zichzelf te ontplooien en daarmee beter werk af te leveren, zegt de programmamanager Ambtenaar 2.0. ‘Want als de samenleving een netwerksamenleving wordt, waarbij mensen online samenkomen, dan kun je als overheid niet de oude controle-en werkstructuren blijven hanteren.’

Juk
Hand in hand met Ambtenaar 2.0 ging het Nieuwe Werken, een programma dat overigens eind dit jaar afloopt bij het rijk. Een nieuwe overheid is met het Nieuwe Werken niet gecreëerd. Het is volgens Van Berlo weliswaar omarmd door overheden, maar uitgelopen op een feestje voor consultants en commercie en los komen te staan van de mensen. Het is een doel op zich geworden – een juk zelfs.

‘Overheden voeren bezuinigingen uit onder het mom van het Nieuwe Werken maar aan de manier van werken verandert niets. Er is geen strategische visie. Niet de werkwijze die past bij moderne medewerkers en wat de samenleving daarvan merkt staat centraal, maar een andere bedrijfsvoering. Er komen nieuwe tafels en stoelen en flexplekken, maar met de oude computers en de oude software, en het is wel de bedoeling dat iedereen er tussen negen en vijf is’, aldus Van Berlo.

Niet één overheidsorganisatie is anno 2012 2.0 en veel te weinig overheidsmanagers zijn 2.0, maar daar ligt de programmanager Ambtenaar 2.0 niet wakker van. Van Berlo: ‘Zo’n proces duurt heel lang. Het is geen kwestie van op een knop drukken en hup iedereen is 2.0. De overheid is groot en zit barstensvol met pareltjes. En 1.0 of 2.0, dat is allemaal ook niet zwart-wit. 2.0 is een andere manier van werken die onder druk van de netwerksamenleving onherroepelijk de overheid zal veroveren. Nu kan de overheid nog achterover leunen en afwachten, maar dat duurt niet lang meer. De vernieuwing van het ambtenarenkorps en de druk uit de samenleving doen onverbiddelijk hun werk. Natuurlijk helpt het wel als er aanleiding is om veranderingen door te voeren en vanuit de praktijk de meerwaarde te laten zien.

De nieuwe gemeente Molenwaard is een mooi voorbeeld. Er komt geen nieuw centraal gemeentehuis, geen balie, geen raadszaal. Ze willen op een andere manier omgaan met de burgers. Veel reorganisaties bij de overheid worden niet gebruikt om een nieuwe manier van werken te bewerkstelligen. In gemeenteland wordt de bedrijfsvoering van een paar gemeenten bij elkaar gezet, om vervolgens weer een ouderwetse organisatie op te zetten.’

Afstand
Ambtenaar 2.0 was vier jaar geleden vooral een reactie op wat er gebeurde in de samenleving onder invloed van het interactieve internet. ‘Hé, er gebeurt wat, we moeten iets doen’, aldus Van Berlo. ‘Maar daarmee creeer je meteen afstand.’ Nu constateert Van Berlo dat we naar een co-creatieve samenleving groeien waarin groepen elkaar opzoeken rond een onderwerp of een dossier. ‘Wil de overheid daarbij aansluiting vinden, bijvoorbeeld bij initiatieven waarbij ze niet betrokken is maar wel betrokken kan of wil zijn, dan moet ze proactiever en ondernemender worden. Daarvoor zijn meer zelfstandig ondernemende ambtenaren nodig die meerwaarde creëren rond dossiers en onderwerpen, en verbindingen leggen tussen en binnen organisaties’, aldus Van Berlo.

Juist om overheden in de nieuwe netwerksamenleving relevant te maken, richtte Van Berlo Pleio op. ‘Ambtenaar 2.0 is het verhaal, de boodschap, Pleio is het platform waarop de ambtenaar 2.0 zich kan begeven in de co-creatie met andere ambtenaren of burgers. Ik hoop dat er een economisch systeem ontstaat rond Pleio, zoals is gebeurd met Facebook, waarbij een wereld aan diensten en werk rond het platform is gegroeid. De eerste organisaties hebben hun intranet al in Pleio gezet. Omdat Pleio een internetorganisatie is en de intranetdeelnemers een profiel op Pleio hebebn, kunnen ze een groepje openen en samenwerken met andere organisaties.’

Van Berlo’s derde boek, Wij, de overheid, dat dit najaar verschijnt, gaat over de overheid in de netwerksamenleving van de toekomst. ‘Hoe werkt het straks als verschillende partijen en samenwerkingsverbanden zich rond een thema scharen?’, zegt hij. ‘Wat betekent het voor de overheid als je soms de initiatiefnemer bent van een co-creatie maar veelal niet? Individuele ambtenaren worden hierin cruciaal, want zij hebben hun netwerken in de buitenwereld. Zij zitten niet langer achter een bureau in het gemeentehuis, in het provinciehuis of het ministerie, maar aan tafel met maatschappelijke partijen. Die zelfstandig ondernemende ambtenaar moet de mogelijkheden en de bevoegdheden hebben om zijn werk goed te doen. Weet hij wat hij wel en wat hij niet kan zeggen? Heeft hij de ruimte om afspraken te maken?’

In deze netwerksamenleving staat volgens Davied van Berlo de organisatie niet centraal, maar het onderwerp. ‘En dat terwijl nu alles hiërarchisch rond de overheidsorganisatie en haar bestuur is georganiseerd. Maar de muur tussen de overheid en de samenleving valt. Publieke taken worden niet meer alleen door overheden uitgevoerd. Burgers zijn minder afhankelijk van overheidsorganisaties om maatschappelijke initiatieven te ontplooien. Daarmee dreigt de overheid alsmaar irrelevanter te worden. Alleen als zij zich anders organiseert, kan ze aansluiting vinden bij deze onherroepelijke aardverschuiving.’

CV
Davied van Berlo (20 januari 1972) is geboren in Best. Hij studeerde geschiedenis en was vanaf juni 2004 bij het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) afdelingshoofd informatiediensten en senior beleidsmedewerker informatievoorziening. Begin 2008 werd Van Berlo bij LNV projectmanager Ambtenaar 2.0. Dit is hij nu bij het ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie. Van Berlo is voorzitter van Ambtenaar 2.0 en begon de Stichting Plein Overheid (Pleio).

‘Godsdienstwaanzin is niet zo mijn ding’
Wie is je voorbeeld?
Voorbeeld is misschien te veel gezegd, maar Jos de Blok heeft met Buurtzorg een geweldig concept neergezet. De zorgprofessionals zitten in een collectief en werken lokaal samen. Het is geen hiërarchisch gestructureerde organisatie met een duurbetaalde top en een dikke managementlaag eronder. Het begint met de medewerkers die hun klanten kennen en hun diensten lokaal afstemmen. Via een lokaal platform onderhouden ze de contacten met een hoger niveau. Die manier van werken is slim opgezet: van onderop en gericht op de klant. En verbonden met een online platform waardoor er weinig bedrijfsvoering is.

Je stapt in een tijdmachine, waar naartoe?
Als historicus weet ik dat het nu de beste tijd is om in te leven. In het verleden zouden we niet overleven en met de toekomst zouden we niet kunnen omgaan. Voor een kijkje in het verleden ben ik ook niet te porren. Met Napoleon naar Moskou? Van die 750.000 man kwam bijna niemand terug, hoor. Met Richard Leeuwenhart naar Jeruzalem? Of met keizer Claudius naar Brittannië? Godsdienstwaanzin is niet zo mijn ding, noch het uitmoorden van Keltische dorpen.

De overheid heeft genoeg van Ambtenaar 2.0, wat dan?
Ik heb geen idee. Deze vraag komt op een lastig moment, want misschien vindt iedereen mijn nieuwe boek onzin. Dan ziet mijn toekomst er opeens minder rooskleurig uit dan wanneer iedereen enthousiast is. Het is geen praktisch boek, vooral filosofisch. Ik heb bij Kluwer websites in elkaar gezet, dus ik ben geen geboren ambtenaar. Heel veel dingen die ik heb opgestart, zitten helemaal niet zo vast aan de overheid. Ze zijn wel voor de publieke zaak en ik doe het ook vanuit de overheid, maar ik zou zo’n rol net zo goed kunnen vervullen bij een bedrijf. Maar ik doe mijn werk als programmanager Ambtenaar 2.0 wel omdat ik om de publieke zaak geef. Die liefde gaat ver, maar is wel gekoppeld aan mijn kijk op hoe het bestuur eruit moet zien en hoe de overheid moet werken. Ik zou als beleidsmedewerker of leidinggevende alleen willen werken op basis van 2.0-principes.