'We moeten ons schamen'

Gemeenten buitelen over elkaar om goed te doen met opvang voor Oekraïense vluchtelingen. Statushouders hebben het nakijken. ‘Zij zitten nog steeds vast’, zegt veiligheidsregiovoorzitter en burgemeester van Groningen Koen Schuiling. ‘Aan alle kanten overtreden we de wet.’

‘Ik ben echt dagen beroerd geweest’, zegt Koen Schuiling (63). De burgemeester van Groningen had niets verkeerds gegeten en corona was het ook niet. De burgemeester was op bezoek geweest in het aanmeldcentrum voor asielzoekers in Ter Apel. ‘Kinderen spelen tussen het afval. Op een festivalterrein zijn oneindig betere sanitaire voorzieningen. Het is een andere categorie mensen of zo, ik weet het niet. Aan alle kanten overtreden we de wet. Het is beschamend.’

En wat net zo beschamend is, is dat nogal wat van zijn eerbiedwaardige collega’s in den lande zien dat de opvang in Groningen mensonwaardig is, zelf genoeg opvangmogelijkheden hebben, maar geen vinger uitsteken. Schuiling bekommert zich als voorzitter van de veiligheidsregio Groningen al langer om de gemeente Westerwolde en het lot van asielzoekers en statushouders aldaar in Ter Apel. ‘Het is een beschaafd land onwaardig’, aldus Schuiling over ‘s lands enige aanmeldcentrum. ‘Sinds afgelopen zomer trek ik al aan de bel. Het gaat gewoon niet meer in Ter Apel. Er móet doorstroom komen. Maar er is geen ruimte, we hebben geen plaatsen, zeiden de collega’s in het land. Er was woningnood en we moesten niet polariseren. Dat moest ik toch begrijpen? En moet je een half jaar later zien. Er is godzijdank beweging. Duizenden opvangplekken voor Oekraïense vluchtelingen worden gecreëerd. Het Rijksvastgoedbedrijf zet een stap vooruit met lege kantoorgebouwen. Dat is mooi, maar het had een half jaar geleden moeten gebeuren toen Ter Apel overliep.’

Waar eerst geen ruimte voor vluchtelingen was, is nu wel ruimte; 30.000 plekken wel te verstaan (waarvan er 20.000 worden bezet). Lege kantoren worden geschikt gemaakt voor Oekraïense vluchtelingen, flexwoningen worden neergezet op ongebruikte woningbouwlocaties, het cruiseschip Volendam van de Holland America Line meert vier maanden lang aan in de Merwehaven. Creativiteit kent geen tijd en geld te over. De Oekraïners moet het treurige lot van de asielzoekers en statushouders in Ter Apel bespaard blijven.

Burgemeester Schuiling: ‘De GGD schreef vorig jaar twee rapporten over de omstandig heden in de noodopvang: het is er on hygiënisch, er hangt een penetrante rioollucht in de opvangtenten en urinoirs zitten vol met urine en bruine drab, er is kans op besmettingen en infectieziekten, er is nul privacy en het is brandgevaarlijk.’

Plafond

De toestroom van Oekraïners is groot en de race om ze een fatsoenlijk onderkomen te bieden vindt hij ‘hartverwarmend’, ‘maar het staat wel in schril contrast tot de inspanningen die gemeenten zich getroosten om de statushouders te huisvesten.’ Maar één troost: we weten nu wel waar de ruimte is die er eerder niet was. Schuiling: ‘Tijdens het veiligheidsberaad afgelopen week in Utrecht zeiden een paar collega’s: “Waarom noemen we de gemeenten niet die de capaciteit hebben maar niet thuisgeven?” Het noemen van namen brengt ons niet verder. Ik moet ook niet tegenover mijn collega’s komen te staan. Het is de rol van de staatssecretaris om gemeenten aan te spreken. Maar ik zit wel tegen het plafond als ik collega’s hoor vertellen dat het bij hen allemaal zo ingewikkeld is. Nee, bij ons in Groningen is het gemakkelijk.’

Schuiling is dus niet van het naming & shaming maar om inzicht te geven in het gedrag van gemeenten, vindt hij het instructief om Alkmaar te noemen. Dat is immers bekende ‘ouwe koek’. Toenmalig staatssecretaris Broekers-Knol besloot eerder dit jaar vijf gemeenten te dwingen om noodopvang in te stellen voor asielzoekers. Alkmaar was één van die gemeenten. Schuiling: ‘Ik wist als voormalig burgemeester van Den Helder precies om welke locatie het ging. Helemaal geschikt. En wat was de eerste reactie van Alkmaar? We beginnen een juridische procedure! We hebben een driedubbele crisis in Nederland en dan begin je over de vraag of een minister wel de bevoegdheid heeft om een aanwijzing te geven. Ik kan daar niet bij. Pekela is een kleine gemeente, zit financieel in de touwen, maar daar worden volgende week wel 250 units voor asielzoekers opgeleverd. Groningen levert honderden plaatsen. Delfzijl, Stadskanaal. Kijk eens op de kaart met opvanglocaties op de site van het COA, daar zie precies welke gemeenten hun bijdrage leveren.’

Maar ja, Oost-Groningen, dat is de andere kant van de wereld, hè? Weten zij in de Randstad veel – 200 kilometer van Amsterdam, 260 kilometer van Den Haag. Net als met het gas en de aardbevingen. Schuiling: ‘Ik vind niet dat Den Haag Groningen minacht, maar we zijn wel ver weg. Dat speelt een rol, ja. Het is al snel een abstracte wereld, de wereld van de aardbevingen, de wereld van Ter Apel. Daarom zei ik vorige week ook tijdens het veiligheidsberaad: kom kijken, haal je wijsheid niet uit de dossiers. Dan zie je met eigen ogen ons eigen Lampedusa. En daar word je dus echt beroerd van.’

Dan moet de burgemeester toch in zijn sas zijn met de brief van staatssecretaris voor Asiel en Migratie Van der Burg die ‘s lands burgemeesters formeel verantwoordelijk heeft gemaakt voor de opvang van ‘ontheemden’ uit Oekraïne? ‘We willen het niet meer laten bij een vraag waar je nee op kunt zeggen’, had de staatssecretaris gezegd. ‘Maar hij heeft geen zwaard om het af te dwingen’, reageert Schuiling. ‘Bovendien loopt het niet spaak bij de opvang van Oekraïners. Voor deze vluchtelingen worden tienduizenden plekken gecreëerd, voor asielzoekers zijn er straks duizenden plekken minder. In de brief van Eric van der Burg zie ik mooie handreikingen, maar het gaat wel over de Oekraïners. Statushouders uit Syrië en Afghanistan zitten nog steeds muurvast.’

Vluchtelingen uit Oekraïne hebben kennelijk een streepje voor. Schuiling: ‘En dat is zuur voor de duizenden statushouders en voor de mensen die in Westerwolde en in Ter Apel zo hard werken. Burgemeester Jaap Velema van Westerwolde drukte het goed uit: “De vluchtelingen uit Syrië zijn door dezelfde Russische vliegtuigen gebombardeerd als de Oekraïners.”’ Zelfde bommen en granaten, maar we reageren er totaal verschillend op. Hoe dat komt?

Schuiling: ‘Sharon Dijksma zei vorige week: kennelijk staan de bommen op Oekraïne dichter bij ons. Je ziet beelden van moeders die met hun kinderen op drift raken. Daarvan gaat het hart kennelijk meer open dan wanneer vaders met kinderen op drift raken, zoals ik in Afghanistan zag.’

Onmogelijk

Ondertussen moeten er voor 1 juli wel zo’n 10.500 statushouders uitstromen uit de asielzoekerscentra. Dat is en blijft schier onmogelijk, zegt hij. Er gaan de komende tijd weer opvanglocaties dicht. Vanaf eind april zijn er in totaal 5.500 minder opvangplekken beschikbaar voor asielzoekers. Ik heb het tijdens het veiligheidsberaad vorige week ook gezegd: als we niet meer opvanglocaties en aanmeldcentra creeren en als we voor de statushouders niet doen wat we voor de Oekraïners doen, dan blijven we onmenselijke en gevaarlijke toestanden houden. Ik ben verantwoordelijk voor de openbare orde en veiligheid en accepteer geen onverantwoorde risico’s. Als ik die zie, sluiten we Ter Apel.’

Dat gebeurt op 19 april voor een deel sowieso. De vergunning voor de paviljoens die de volle nachtopvang in Ter Apel verzorgen verloopt dan. Op verzoek van COA is die vergunning al eens verlengd, maar dat doet de gemeente Westerwolde niet nog een keer. ‘Als er dan een bus aankomt, is het: “Sorry mensen”. We weten nu door de opvang voor Oekraïense vluchtelingen waar in Nederland ruimte is. Keer de bus om en ga die kant maar op. Er zijn honderden en honderden plekken beschikbaar. Burgemeesters kunnen nu niet meer weigeren, maar de staatssecretaris heeft nog niet gezegd: “En dan zeg ik: je moet.”’

Wat de staatssecretaris ook niet zegt in zijn brief over het inzetten van noodrecht, is wat hij van plan is om de toe- en doorstroom van vluchtelingen in goede banen te leiden. De vestiging van vier nieuwe aanmeldcentra zou volgens Schuiling een goede eerste stap zijn. ‘Denk aan Budel, Zevenaar, Haarlemmermeer, waar asielzoekers eerder werden ingeschreven in de Basisregistratie Personen en een burgerservicenummer kregen. Misschien is de staatssecretaris daarover in gesprek, maar wil hij dat nog niet opschrijven. Als we geen aanmeldcentrum in Ter Apel hadden, dan zou ik er wel voor één in Groningen voelen. Het heeft een negatief imago, maar het is mooi werk. Je hebt honderden mensen aan het werk. Het verstoort de gemeenschap niet. De politie heeft wel wat meer werk, maar dat is goed te doen. Het probleem zijn de lieden uit veilige landen. Daar hadden we in het veiligheidsberaad ook over: wat tast dat het draagvlak aan. Je zou kunnen overwegen mensen uit de veilige landen op één locatie te concentreren.’

Harmonicamodel

En verder zou Nederland een ‘harmonicamodel’ moeten introduceren. Schuiling: ‘Sander Schelberg, burgemeester van Hengelo, heeft daar goede ideeën over. We zouden moeten doen wat ze in Duitsland doen. Daar wordt de burgemeester gebeld met het bericht dat een bus met asielzoekers onderweg is. Huisvest die. Dat is niet erg, want daar ben je als gemeente op ingesteld. Wij moeten ook scenario’s maken en flexibiliteit inbouwen. Dat is het enige antwoord. Dat kost even geld, maar dat geeft niets. Kijk naar een stad als Groningen. Wij hebben slachtoffers van mensenhandel die tijdelijk onderdak nodig hebben en we hebben elke zomer een piek aan instroom van internationale studenten. Maak een deal met het COA, sluit een langlopend contract en geef ze de ruimte. Dan gaat de harmonica open voor asielzoekers, en dan weer dicht voor het Leger des Heils of studenten. Dat kan als het Rijksvastgoedbedrijf ook zijn deuren openzet.’

Schuiling is overigens geen roepende in de woestijn (meer). Ook voorzitter van het veiligheidsberaad Hubert Bruls vindt dat het afgelopen moet zijn met de gemeentelijke balsturigheid. ‘Er moeten echt instrumenten komen dat het rijk dwang kan uitoefenen: u gaat nu deze mensen opnemen want het gaat zo niet verder’, zei Bruls na afloop van het beraad vorige week in Utrecht. Burgemeester Sharon Dijksma was de beroerdste niet en stelde het oude gebouw van Holland Casino ter beschikking aan tweehonderd asielzoekers uit Ter Apel. Ze kunnen er vier weken blijven, maar dan is het wel voorbij. Begint het gezeul opnieuw.

Schuiling: ‘Met noodopvang kan Ter Apel weer even ademhalen, maar je lost het probleem er niet mee op. Dat kan alleen als het kabinet met noodwetgeving komt en gemeenten kan dwingen. Dan krijg je doorstroming. Gebeurt dat niet, dan voeren we over vier weken precies hetzelfde gesprek met elkaar.’