Informele benadering redmiddel

De gemeenten hebben hun handen vol aan de decentralisaties sociaal domein. Concrete beslissingen moeten goed zijn ingebed in het afgesproken beleid en de beschikbare financiën moeten daarop zijn afgestemd. De beslissingen om negatief of positief op een hulpvraag te reageren, worden genomen met zeggenschap van diverse deskundigen.

Nu de nieuwe praktijk enkele maanden functioneert, valt een aantal zaken op. In veel gemeenten neemt het aantal klachten en bezwaren nu heel snel toe. Dat was verwacht, maar de meeste gemeenten zijn op die toevloed nog niet voldoende voorbereid. En dat komt ook omdat deze vorm van klacht- en bezwaarbehandeling nogal afwijkt van het normale patroon. Een belangrijk deel van de bewaren richt zich op het proces. De communicatie naar de hulpvragers over de veranderde regels en de beperking van de beschikbare voorzieningen is op veel plaatsen nog gebrekkig georganiseerd. Het daardoor ontstane onbegrip vertaalt zich in bezwaren over toelichting, motivering, beleidsmatige inbedding, bejegening etc.

Een ander deel van de bezwaren betreft vooral de uitkomst van de beslissing en dan gaat het uiteraard veelal om een beperking van of teruggang in de voorziening. Het systeem van bezwaarbehandeling in het sociaal domein zoekt aansluiting bij de procedures van bezwaar die iedere gemeente reeds lang kent. Uit de praktijk blijkt echter dat de normale procedures en werkwijzen niet over de hele linie voldoen. Bij de uitvoering van nauwgezette nationale regelgeving op het sociale vlak – bijvoorbeeld in de sfeer van de bijstand en andere sociale voorzieningen – kan bij het opmaken van beschikkingen een beroep worden gedaan op centrale en decentrale regels die duidelijke criteria bieden om positief of negatief te besluiten. Bij bezwaar kan naar die regels worden verwezen en kan op een goede manier met klachten en bezwaren worden omgegaan.

Bij de nieuwe ordening in het sociaal domein is die nationale regelstelling nagenoeg afwezig. Allerlei rechten zijn omgebouwd tot voorzieningen. De aard en aanwezigheid van die voorzieningen worden hoofdzakelijk bepaald door lokaal beleid. Daardoor gaan de voorzieningen per gemeente verschillen. In de ene gemeente behoort een traplift nog wel tot de te verkrijgen voorzieningen, in andere gemeenten moeten alle burgers hun eigen traplift aanschaffen. Bij het bieden van ondersteuning zijn er allerlei afwegingen die vrijwel zonder juridisch kader tot stand komen. Of een buurvrouw of een dochter wel of niet in staat moet worden geacht om mantelzorg te bieden, is een afweging waar nauwelijks een juridische norm onder ligt, maar wel een beleidskeuze met meer of minder ruimte en een afwegingsproces dat per gemeente kan verschillen. Die grote afwegingsmarge zonder heldere wettelijke criteria vergroot de juridische kwetsbaarheid van de te nemen beslissingen. Bij beroep in het sociaal domein zal de rechter de beleidsmarge accepteren, maar wel sterk letten op motivering, beleidsvastheid, het voorkomen van willekeur etc.

Wil men in bezwaar en beroep de beslissing overeind kunnen houden, dan moeten aan de te nemen beslissingen in het sociaal domein hoge eisen worden gesteld omdat wettelijke toewijzingscriteria nagenoeg ontbreken. Dat betekent dat in de voorfase zeer zorgvuldig moet worden geopereerd en ook dat de zogenaamde informele benadering een belangrijke plaats in de procedure moet innemen. Dat is een vorm van bemiddeling die een juridisch bezwaar moet voorkomen. Daarbij is het vooral belangrijk dat vanuit de juridische afdelingen van de gemeenten een speciaal traject voor het sociaal domein wordt ontworpen, want de gebruikelijke procedures zullen niet bestand zijn tegen de aanstaande golf van bezwaren.