De Jonge (BZK): uitbreiding raadsleden geen panacee

Demissionair minister Hugo de Jonge (Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties) verwacht niet dat een uitbreiding van het aantal gemeenteraadsleden de hoge werkdruk oplost. Dat zei hij tijdens een debat met de Vaste Kamercommissie voor Binnenlandse Zaken. De minister ziet meer heil in ambtelijke ondersteuning van lokale volksvertegenwoordigers en de inzet van burgerraadsleden.

De brief van de G4, waarin de vier grootste gemeenten de hoge werkdruk van gemeenteraadsleden aankaarten, komt wel binnen bij de Vaste Kamercommissie voor Binnenlandse Zaken. Want als Amsterdam, Rotterdam, Den Haag en Utrecht dit al aangeven, hoe staat het dan met de middelgrote en kleine gemeenten, vraagt Kamerlid Chris Simons (VVD) zich af. Raadsleden zijn volgens de oud-wethouder uit Middelburg ‘onvoldoende toegerust’ om het college van B en W te controleren. Hierdoor staat het dualisme onder druk.   

Doorn in het oog

Ook klaagt de VVD’er over de wirwar aan vrijwillige en verplichte regionale samenwerkingsverbanden. Die gaan in zijn ogen gepaard met ‘ongelijke stemverhoudingen’. ‘Samenwerking waar zelfs bestuurders niet mee uit de voeten kunnen’, aldus Simons. Zijn collega Hind Dekker-Abdulaziz (D66) sluit zich hierbij aan. ‘Die gemeenschappelijke regelingen waren voor mij als raadslid altijd een doorn in het oog’, zegt ze terugkijkend op haar tijd in de Utrechtse gemeenteraad. Raadsleden zouden haars inziens eigenlijk ook zeggenschap moeten hebben in die gemeenschappelijke regelingen. Maar de praktijk leert dat die besluitvorming ‘vaag’ is.

Aantal raadsleden

Belangrijker voor Dekker-Abdulaziz: dat gemeenteraden een ‘passend’ aantal leden per gemeente hebben. Het maximum aantal raadsleden bedraagt 45 voor gemeenten met meer dan 200.000 inwoners. Het D66-Kamerlid noemt deze grens van 200.000 inwoners ‘niet meer van deze tijd.’ ‘Amsterdam telt bijna 1 miljoen inwoners.’

Volksvertegenwoordigende rol

SP-Kamerlid Nicole Temmink sluit zich hierbij aan en ziet vooral de grote hoeveelheid taken als boosdoener. Omdat raadsleden zich te veel bezighouden met de uitvoering komt er van hun volksvertegenwoordigende rol weinig terecht, stelt Temmink. Geen wonder dat de verkiezingsopkomst in 2022 onder de 50 procent bleef steken.

Burgerraadsleden

Demissionair minister Hugo de Jonge (Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties) neemt de brief van de G4 heel serieus. Als zij zeggen dat het nauwelijks meer te doen is, ‘dan is er echt wel iets aan de hand’, onderkent De Jonge. Hij vraagt zich echter wel af of dit altijd moet leiden tot aanvullende hulp en ondersteuning. ‘Je kunt je werk ook anders organiseren’, nuanceert de minister. Bovendien werken heel veel gemeenten ‘gelukkig’ met burgerraadsleden en commissies waarin zij vertegenwoordigd zijn. ‘Dat is de facto natuurlijk een uitbreiding van het aantal gemeenteraadsleden’, aldus De Jonge.

Hollandse zuinigheid

En als je dan toch budget vrijmaakt voor ondersteuning van raadsleden, is dat in de woorden van de minister toch echt een discussie ‘die lokaal moet worden gevoerd.’ Weliswaar kan het rijk kijken naar middelen voor griffies en lokale rekenkamers en ombudsmannen, maar het blijven lokale keuzes. Daarbij moeten raadsleden volgens De Jonge zich niet laten afschrikken door sentimenten die opduiken wanneer politici geld voor zichzelf reserveren. ‘Daar zijn Kamerleden ook altijd enorm bevreesd voor, waardoor de Tweede Kamer best mager is ondersteund. En dan hebben we ook nog eens een relatief klein parlement.’ Die ‘Hollandse zuinigheid’ is echt onverstandig, zegt de minister. ‘Democratie kost nou eenmaal geld en is nou eenmaal niet efficiënt, en dat is maar goed ook.’

Uitbreiding

Een andere oplossing is het uitbreiden van de gemeenteraadsleden, zoals de G4 en Dekker-Abdulaziz al noemden. Het kabinet gaat onderzoeken of een uitbreiding kan bijdragen aan het verminderen van de werkdruk. De minister hoopt in het tweede kwartaal van 2024 de uitkomsten te kunnen delen. Toch verwacht De Jonge geen gouden bergen. ‘Organisatorische keuzes die gemeenten zelf al kunnen maken’ zijn volgens hem effectiever. Daarbij doelt de bewindspersoon op de eerdergenoemde (ambtelijke) ondersteuning van raadsleden. Over de financiering gaat De Jonge graag in gesprek met de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG).

Overbelasting

Daar neemt Dekker-Abdulaziz geen genoegen mee. Acht gemeenten hebben meer dan 200.000 inwoners. Amsterdam heeft één raadslid per 20.402 inwoners. Op Schiermonnikoog hoeven iets meer dan honderd inwoners een raadslid te delen. De scheve verhoudingen eisen hun tol, schreef de G4 in juli. ‘Het komt steeds vaker voor dat raadsleden stoppen met hun raadswerk omdat zij het niet langer kunnen combineren met een gezin en betaald werk. Ook vallen raadsleden (tijdelijk) uit vanwege stress en overbelasting.’

Toename werk

Die verhouding ziet De Jonge niet per se als een probleem. Een Amsterdams raadslid vertegenwoordigt nog altijd veel minder burgers dan een Tweede Kamerlid, waarbij hij toegeeft dat het Nederlandse parlement ‘wat aan de kleine kant’ is. ‘Ik ben niet per se tegen een uitbreiding, maar ik denk dat de werkdruk daarmee niet is opgelost’. Hij verwacht hetzelfde wanneer de Tweede Kamer wordt uitgebreid met 50 zetels. Dat werk vult zich weer aan, zegt hij, waardoor Kamerleden het snel weer net zo druk hebben.

Politiseren

Wat de minister betreft zouden raadsleden dus ook naar zichzelf moeten kijken. Dat zij zich zoveel met de uitvoering bezighouden is volgens De Jonge ‘ook een keuze’. Dat heeft soms te maken met de raadscultuur, waarbij de leden heel graag het politieke debat vermijden en in gezamenlijkheid besluiten willen nemen. Maar een politiek debat op lokaal niveau is juist ‘heel gezond’, benadrukt de minister. ‘Het is een kunst om te willen politiseren, een kunst die raadsleden zich eigen zouden moeten maken. Daarmee hoeven ze minder op de uitvoering te zitten, want dat doet het college al.’