Sociale samenhang boven alles

Herman Kaiser is geen onbekende in bestuurlijk Nederland. Als onder meer voormalig burgemeester van Doetinchem en Arnhem en als gedreven katholiek-sociaal denker binnen het CDA heeft hij veler pad gekruist.

Zonder meer prijzenswaardig daarom is dat hij als promovendus zijn gedachten verder heeft ontwikkeld op het snijvlak van de politieke economie en katholiek-sociaal denken, in het bijzonder via het subsidiariteitsbeginsel en geïnspireerd door kerkvader Augustinus.

Onze samenleving behoeft volgens Kaiser deelgenootschappen voor zaken die we gezamenlijk liefhebben. De politieke economie helpt ons de balans te bepalen tussen markt en individu, eenling en collectief en dus de wijze waarop schaarse goederen worden geproduceerd en verdeeld. Mogen instituties als de staat natuurlijke sociale vrijheden en verantwoordelijkheden van mensen of sociale verbanden beperken of beïnvloeden? Is er in tijden van onder meer klimaatverandering behoefte aan een sterkere staat of Europees federaal verband?

Het zijn geen kleine vragen die Kaiser opwerpt, maar het is ook weer geen verrassing dat hij in deze een herwaardering bepleit van het subsidiariteitsbeginsel als houvast voor goed bestuur.

Hij waarschuwt vooral tegen misbruik van macht. Sociale vrede kan niet bestaan zonder sociale rechtvaardigheid. Wanneer de staat en de staatsgemeenschap niet in een gezamenlijke ordening zijn ingebed, dreigt de staat volgens Kaiser een instituut te worden dat enkel door macht en geweld zichzelf in stand kan houden. Niet om de samenleving te dienen, maar om zichzelf in stand te houden.

Het in zijn ogen helpende subsidiariteitsbeginsel, in de praktijk vooral uitgelegd als een negatief bevoegdhedenbeginsel, behelst als basis een non-interventieprincipe, met bijvoorbeeld in Europees perspectief het primaat bij de nationale staten. Het laat in essentie verantwoordelijkheden in principe bij kleinschalige sociale verbanden. Lagere delen hebben voorrang boven hogere delen. Grotere verbanden treden alleen dan in hun verantwoordelijkheid, als er hogere belangen in het geding zijn rond orde en de rechtvaardigheid.

Ingrijpen mag, maar vergt procesregels. Subsidiariteit veronderstelt volgens Kaiser een klimaat van toenadering en gedeelde verantwoordelijkheid. Strijd over bevoegdheden kan worden voorkomen door te blijven reflecteren op de achterliggende bedoeling en liefde voor het ‘common good’. Het gaat hem vooral om een morele verbondenheid.

Als lezer ben je benieuwd hoe Kaiser aankijkt tegen actuele opgaven als de spreidingswet, klimaatkeuzen en het samenspel van Europa, rijk en provincie hierin. Zijn visie biedt een relevant vertrekpunt, maar het gaat uiteindelijk om de toepassing ervan in de dagelijkse bestuurspraktijk.