Willekeur in het sociaal domein troef

De Centrale Raad van Beroep (CRvB) heeft stevige uitspraken gedaan over de huishoudelijke hulp en de Wmo. In talrijke gemeenten moet nu het beleid worden aangepast en dat gaat veel geld kosten.

In deze kolom werd bij de invoering van de zorgdecentralisatie herhaaldelijk voorspeld dat rechters stevig zullen gaan interveniëren in het sociaal domein. De uitspraak van de Centrale Raad is daarvan nog maar een klein en bescheiden begin. Nogal cynisch is dat staatssecretaris Van Rijn door de Tweede Kamer moet worden gedwongen om in te grijpen bij gemeenten die de huishoudelijke hulp hebben geschrapt. Hij is systeemverantwoordelijk, maar heeft inzake de huishoudelijke hulp tot nu toe vrijwel alles op zijn beloop gelaten.

Na het oordeel van de rechter beklemtoonde Van Rijn dat hij het geheel met de rechter eens is en betoonde zijn medeleven met zorgvragers die er door in moeilijkheden zijn gekomen: nauwelijks geloofwaardige krokodillentranen dus. Hoe lang moet je als bewindspersoon blunderen voordat je wordt weggestuurd? Kennelijk vinden veel Kamerfracties het aantrekkelijk om Van Rijn tot de Tweede Kamerverkiezingen van 2017 te kunnen gebruiken als schietschijf voor het decentralisatie-debacle om daar vervolgens electoraal mee te kunnen scoren.

Wie goed kijkt naar de uitspraak van de CRvB ziet een vooralsnog bescheiden effect. Als de gemeenten een en ander bijstellen en anders organiseren, kan de huishoudelijke hulp grotendeels uit het zorgpakket worden gehaald en zullen burgers het overwegend zelf moeten betalen. Van veel groter belang is de vraag of de toedeling van voorzieningen kan plaatsvinden zonder duidelijke regels en een beleidskader. Als ambtenaren faciliteiten en voorzieningen toedelen zonder duidelijke criteria heet dat in het juridisch jargon willekeur. Door de nieuwe benaderingen in de voorzieningentoedeling – waarbij er in een groot aantal gemeenten nauwelijks inhoudelijke normen zijn en een heel grote beleidsvrijheid voor de professionals – zal het aantal willekeurklachten snel gaan toenemen.

Een groep Groningse juristen concludeerde onlangs dat de rechtsbescherming in het sociale domein de vergelijking met een gatenkaas heel goed kan doorstaan. Ze voerden een pleidooi om het College voor de rechten van de mens klachten te laten toetsen aan de sociale grondrechten. Die route is bepaald begaanbaar, maar het ligt natuurlijk veel meer in de lijn der verwachting dat ook hier de CRvB gaat interveniëren. En dan zijn de rapen flink gaar en moet het hele stelsel overhoop worden gehaald. Vervolgens zal ook artikel 1 van de Grondwet in de strijd worden gebracht. Gelijke gevallen moeten gelijk worden behandeld. In het stelsel van decentralisatie worden veel gelijke gevallen hevig ongelijk behandeld.

Voor zorgbehoeftigen doet het er toe in welke gemeente je woont. Geleidelijk wordt zichtbaar dat de geboden voorzieningen aanzienlijk uiteen kunnen lopen, oplopend van 20 tot 30 procent. Er is een website in ontwikkeling waar zorgbehoeftigen kunnen zien in welke gemeente men zich het beste kan vestigen vanwege de ruimere zorgvoorzieningen. Als in een beschaafd land het verschijnsel zorgtoerisme zich daadwerkelijk gaat voordoen vanwege een ongelijke behandeling van gelijke gevallen, dan is er sprake van verval en regressie. En in een dergelijke omstandigheid is de kans maximaal dat de rechter hier een streep gaat trekken en dat zal dan betekenen dat het basale uitgangspunt van de zorgdecentralisatie als mislukt moet worden beschouwd en het systeem van voorzieningen weer plaatsmaakt voor een stelsel van basisrechten.