Hoe gouden bergen verdwijnen

Onderzoek verkiezingsbeloften

Ongeveer driekwart van de door partijen gedane verkiezingsbeloftes wordt volgens Bolhuis omgezet in afspraken en beleid. Dat is best een mooie score, zeker vergeleken met andere landen. De verkiezingsprogramma’s en verkiezingen doen er kortom toe, gaat vooral stemmen.

Maar ambtelijke adviezen doen er ook toe, meldt Bolhuis. De adviezen van de studiegroep Begrotingsruimte worden bijvoorbeeld vrijwel geheel (ruim 90 procent) overgenomen in verkiezingsprogramma’s en het regeerakkoord, zeker als het gaat om de nagestreefde omvang van het begrotingssaldo. Alleen in economische hoogtijdagen wijken partijen er wel wat van af – besparen is dan toch lastig. Bolhuis meent dat de ambtelijke rationaliteit eigenlijk de drie beroemde rationaliteiten van de bestuurskundige Snellen in zich verenigt, de wetenschappelijke, economische en juridische. Vandaar die 90 procent.

Alleen de politieke rationaliteit komt er nog ‘boven op’. En de politieke rationaliteit maakt dat uiteindelijk toch lang niet alle verkiezingsbeloftes worden omgezet in kabinetsafspraken, ondanks gedane ‘beloftes’. Het regeerakkoord is niet de grote gemene deler van de programma’s van de drie of vier regeringspartijen, maar bevat tot een kwart andere, eerder onverwachte elementen.

Bolhuis heeft hiervoor tien kabinetsformaties uit de afgelopen dertig jaar minutieus geëvalueerd op basis van de cijfers van het CPB. Wat beloofde men en wat kwam er in het regeerakkoord? En dan komen er verrassende inzichten boven. Zo geven kabinetten vaak wat meer uit dan vooraf beloofd, gemiddeld voor 3 miljard euro, waarschijnlijk om elkaar iets te gunnen. En die extra uitgaven worden gedekt doordat de lastendruk voor gezinnen stelselmatig hoger uitpakt dan in de verkiezingsprogramma’s beloofd, zo’n 4 miljard. De lastendruk voor bedrijven is echter telkens lager dan in de verkiezingsprogramma’s.

De dividendbelastingsoap was kortom geen uitzondering maar onderdeel van een patroon. De laatste formaties sinds 2006 ontvangen bedrijven een niet in de verkiezingsprogramma’s opgenomen lastenverlichting van gemiddeld 1,5 miljard. En dat betalen de gezinshuishoudens en … het onderwijs. Gemiddeld gaat er zo’n 600 miljoen euro minder naar scholen dan er in verkiezingsprogramma’s is beloofd.

Vandaar die 15e maart. En zoals het SCP ook meldde, ruim 60 procent van de Nederlanders meende vroeger en nu dat de politiek het belang van ‘een paar machtige groepen’ boven het algemeen belang stelt, hetgeen nu deels onderbouwd is.

Citaat uit het boek: ‘Wie lobbyt er eigenlijk voor de burger?’

Elke formatie faalt, Wimar Bolhuis; Uitgeverij Brooklyn, oktober 2018; 11 euro