Cdk Jaap Smit is ‘positief nieuwsgierig’ naar BBB

De enorme winst van de BoerBurgerBeweging heeft de Provinciale Staten flink opgeschud. Ook de commissarissen van de koning zullen zich moeten gaan verhouden tot de nieuwkomer. Binnenlands Bestuur vroeg drie cdk’s naar hun reactie op de verkiezingsuitslag. ‘We zijn er allemaal even stil van.’

Jaap Smit, commissaris van de koning van de provincie Zuid-Holland en ook voorzitter van het Interprovinciaal Overleg (IPO)

Wat is uw eerste reactie op de voorlopige landelijke uitslag van de Provinciale Statenverkiezingen?

‘We zijn er allemaal even stil van. Het is een eclatante overwinning voor de BBB, als nieuwkomer op het politieke toneel. Dat dwingt respect af en ik doe hen mijn hartelijke felicitaties. Het is ook een signaal naar de gevestigde politiek dat er iets aan de hand is. Het is iets anders dan de kloof tussen het platteland en de stad, want de partij is in bijna alle provincies de grootste. Dat moeten we ter harte nemen. Tegelijk heb ik tegen hen gezegd: dit roept hoge verwachtingen op, er ligt een grote verantwoordelijkheid op jullie schouders. Kijk naar wat er is gebeurd met Forum voor Democratie. Daar is niks meer van over. Noblesse oblige. Toch heb ik gemerkt dat de mensen van de BBB goed voorbereid zijn, hier regelmatig op de tribune zaten. Ik heb inmiddels ook met hen kennisgemaakt. Het zijn mensen met een terechte en begrijpelijke zorg. En ze zijn ook constructief. Ik ben er dus positief nieuwsgierig naar.’

Wat betekent de uitslag voor de bestuurbaarheid van de provincie?

‘Hulde en felicitaties aan de winnaars, maar de problematiek is niet ineens anders dan hij is en de urgentie ook niet. Het enige dat anders kan, is de weg naar de oplossing. Ik hoop dat we daarom snel tot overeenstemming kunnen komen. We moeten vooruit, we hebben geen tijd te verliezen.’

Wat zal de uitslag betekenen voor het beleid, met name stikstof- en klimaatbeleid?

‘De mening die BBB hierover heeft is ook aanwezig bij andere partijen. Ik hoop dat men bereid is en er voldoende realiteitszin is om afspraken te maken en er niet teveel rode lijnen worden gezet. Ik verwacht van alle partijen dat zij die verantwoordelijkheid nemen. Zeg dus niet bij voorbaat al: dat nooit. En dan moeten we kijken of we een stap verder kunnen zetten.’

Tot slot, de landelijke opkomst is relatief hoog, al lijkt deze in Zuid-Holland een fractie lager dan in 2019. Wat maakt u daaruit op?

‘Ik heb op veel plekken moeten uitleggen waar deze verkiezingen over gaan. Men vroeg zich af: waar stem ik voor? Deze verkiezingen worden vaak grotendeels gekaapt door de landelijke strijd en de Eerste Kamer, maar het ging nu wel meer over de provincie dan voorheen. Hier in Zuid-Holland is het gevoel bij de provincie ook anders dan in bijvoorbeeld Friesland of Zeeland. We hebben twee G4-steden, dat speelt ook een rol bij de opkomst in Zuid-Holland. We zijn een ander soort provincie dan de meer rurale provincies. Het is nu nog een nek- aan-nekstrijd tussen de BBB en de VVD. Maar wat ik al zei: ik ben positief nieuwsgierig.’

René Paas, commissaris van de koning van de provincie Groningen:

Wat is uw eerste reactie op de landelijke uitslag?

‘Een aardverschuiving. We hebben er hier een hele grote speler bij met 12 zetels. Alle andere partijen zijn klein en we hebben waarschijnlijk een recordaantal van 14 partijen in de Staten en daarmee ook een recordaantal nieuwe Statenleden. Dat zal onmiskenbaar en onvermijdelijk grote impact hebben op de normale gang van zaken. Statenleden moeten het vak van volksvertegenwoordiger leren en ervaren. We krijgen nieuwe en ook vernieuwende ambities binnen. En we gaan werken aan een nieuw bestuur.’

Wat betekent de uitslag voor de bestuurbaarheid van de provincie?

‘De hoofdrolspeler is nieuw in de provincie. Het is een nieuwe partij met 12 zetels en de wens om daar bestuurlijk werk van te maken. Het rechtvaardigt volgens mij de uitspraak van de kiezer dat zij straks ook in de lead zijn. Een van de leden is afkomstig uit Forum voor Democratie, dus die kennen we. Er zijn meerdere manieren om een meerderheid te vinden. Een Statenakkoord is ook een van de mogelijkheden. Deze provincie komt wel weer aan een bestuur.’

Hoe duidt u deze uitslag verder? Zou de onvrede over de gaswinning een rol hebben gespeeld bij de opmars van BBB?

‘Ik zie eigenlijk niet dat Groningen erg afwijkt van ander provincies, dus ik kan niet zeggen dat ik in de uitslag een patroon zie over onvrede over de gaswinning. Er is in Groningen veel wantrouwen richting de rijksoverheid. Dat gaat niet alleen om gaswinning, maar ook om de ervaring dat de overheid er niet voor je is. Dat zal ook een rol hebben gespeeld.’

En wat zal deze uitslag betekenen voor het beleid, met name het stikstof- en klimaatbeleid?

‘Dat gaan we uitvinden. De vertegenwoordiger van de BBB heeft bij het lijsttrekkersdebat wel gezegd dat ze zich aan de wet zullen houden. Wat het betekent kan ik nog niet zeggen. We moeten er eerst nog over onderhandelen.’

Tot slot, de opkomst is relatief hoog. Wat maakt u daaruit op? Leeft de provincie weer? Of is het een landelijke afrekening? Of speelt de Eerste Kamer toch een grote rol?

‘De vorige keer was de opkomst ook hoger dan de verkiezingen daarvoor. Toen waren daar twee verklaringen voor: dat de provincie meer leeft en dat er landelijke beeldvorming was van de strijd tussen FvD en VVD. Beiden kunnen waar zijn, maar dat staat niet vast. Nu kun je weer zeggen: het belang van de provincie is erg zichtbaar. Ik heb ook weinig gehoord dat we de provincie wel kunnen missen of geen rol van betekenis speelt. De vorige keer was die opinie pregnanter aanwezig. Dat is goed nieuws. De relevantie van de provincie is goed doorgekomen. In de landelijke media werden de verkiezingen eigenlijk gekidnapt door de landelijke politiek. Zodanig dat mensen pas in het stemhok merken dat ze niet op Rutte of Marijnissen kunnen stemmen. Dat kan ook invloed hebben gehad op de opkomst. Er waren “wedstrijdelementen”, een poll over de populariteit van het kabinet. Het kan ook allemaal tegelijk zijn.’

Wat is de volgende stap?

‘Straks spreek ik met alle lijsttrekkers over hoe we hier met elkaar omgaan, hoe de processen kunnen lopen et cetera. Een soort presidium dat nog geen presidium is. En het kan zijn dat de grootste partij dan al een mededeling doet over het vervolg of aankondigt wanneer ze die mededeling gaat doen.’

Ina Adema, commissaris van de koning van de provincie Noord-Brabant:

Wat is uw eerste reactie op de landelijke uitslag?

‘Je ziet dat er overal, en ook in onze provincie, een grote nieuwkomer is, en dat is de BBB. Dat is de grootste verandering. Het was een voorlopige uitslag, maar ik heb ze er hartelijk mee gefeliciteerd.’

Wat betekent de uitslag voor de bestuurbaarheid van de provincie? Daar lag in de vorige periode nogal een uitdaging…

‘Dat valt nu nog niet te zeggen, een paar partijen zijn behoorlijk groot. BBB zal als grootste partij de eerste stap zetten. Ik hoop op een stabiele coalitie. De afgelopen vier jaar is dat onvoldoende aan de orde geweest. Ik hoop dat de politiek in Brabant in staat is een coalitie te vormen die ervoor zorgt dat die stabiel besluiten kunnen nemen en kunnen besturen in Brabant. Ik merk wel dat hier niet zozeer coalitie of oppositie, maar goede ideeën hier voorop staan.’

En wat zal de uitslag betekenen voor het beleid, met name stikstof- en klimaatbeleid?

‘Uiteindelijk ga ik ervan uit dat de partijen gesprekken met elkaar voeren over een stabiele toekomst. Ik weet zeker dat ze dat ook allemaal willen. Niemand krijgt 100 procent wat hij wil. Als je dat wilt, moet je naar andere landen toe. Wie er ook in het provinciaal bestuur komen, je zult water bij de wijn moeten doen. Maar hoeveel door wie, dat wacht ik af.’

Er lijken 15 partijen in de Provinciale Staten te komen. Zijn dat er meer dan ooit?

‘Ik dacht dat het er inderdaad 15 zijn. Er komen dus ook veel nieuwe Statenleden, maar daar hebben we rekening mee gehouden. De griffie heeft een inwerkprogramma opgesteld, waardoor de leden snel op vlieghoogte zullen zijn. Dat is belangrijk met veel nieuwe mensen, want Statenlid zijn is een vak. Het kost tijd dat onder de knie te krijgen en we doen er alles aan om hen daarmee te helpen.’

Tot slot, de opkomst is relatief hoog. Wat maakt u daaruit op? Leeft de provincie weer? Is het een landelijke afrekening? Of speelt de Eerste Kamer een grote rol?

‘Ik denk wel dat duidelijk is geworden dat de provincies ertoe doen. Dat is scherper naar voren gekomen dan vier jaar geleden. De provincie speelt een grote rol bij de inrichting van de ruimte. Daar zit de politieke discussie en dat realiseren mensen zich nu. Ik denk dat de opkomst daarom beter is dan de vorige keer. Dat is een mooie stap vooruit.’